A Feira do Viteún

Hai tanto que non escribo aquí que xa logo non me lembro de como se facía, pero, "por orden de la superioridad", vou tratar de contar outro dos recordos que, dos tempos de María Castaña, aínda me quedan na cada vez máis embarullada cabeza. Un destes días atrás iamos dando un paseo anti-colesterol desde a Redonda, a Palma, o Segaño e volta (aínda hai uns anos facíao correndo como si nada e agora...), e como moi ben sei, pola miña afección de moitos anos de corredor de fondo, cando pos o corpo a traballar en automático a cabeza tamén traballa pola súa conta e voa e vai dun pensamento a outro, e sen saber como nin por qué fun desenterrando e narrando o recordo de cando, de pequeno, calculo que con cinco ou seis anos, aló polos últimos anos cincuenta, acompañaba a miñas avoas a A Feira do Viteún no pinar da Magdalena de Cabanas. Saíase de madrugada, aínda de noite e a pé, levando unhas galiñas, uns galos, un porco xa criado para traer outro noviño para criar, ... o de levalo porco era unha odisea, con unha mazá ou unha espiga de maínzo cravada nun pau un pouco largo enganábase ao porco, para que andase, poñéndolla diante. Había que acomodarse ao seu paso, non quedaba outra! Habíaos que andaban ben, pero como cadrara un que non quería andar tíñalo claro. Algún recordo que logo de subir o Regueiral, xa a altura do túnel do ferrocarril, deitarse na cuneta e non haber forma de facelo andar máis. Aquí me quedo, parece que decía o animaliño. E con todo o camiño que faltaba aínda! O recorrido ate a feira polo Regueiral, por Limodre, San Martiño e a costa do Vinteún era unha romaría de xente que se incorporaba nos cruces, ou adiantándote os que andaban máis, ou adiantando aos que andaban menos, saudándose e facéndose comentarios uns e outros. Contábame anos despois miña avoa que eu camiñaba caladiño e sen protestar, pero dicíame de un certo neno, que era gordiño e custáballe camiñar, e choraba, e non quería, e sei que súa nai dicíalle "Pero a ver home, mira para este neniño, moito máis pequeno que ti e como camiña". Xa logo de vender o porco e comprar outro para críalo, si a operación fora rendible, igual tiñas sorte e mercábanche un regaliño. Acórdome moi vivamente dun coche que me mercaran nunha ocasión. Era un Renault 4/4, era de lata e da mesma cor e igualiño que os de verdade, tan ben feitiño... díos, que bonito era.

Teresa Calvo Permuy

Teresa quedou viúva moi nova e, como noutros moitos casos, iso marcou o resto da súa vida.

Cando casaron contaba ela que seica dixo o cura, - “Que non teñan pena por casar as mozas de Redes; ata se casa Teresa!” -. Non debía ser moi guapa, pero tiña moi bo humor. Tampouco tiña moita sorte a pobre, xa tivera outro mozo, Fransisco, (dicía ela empregando o seseo típico das persoas maiores de Redes), que enfermou e morreu pouco antes de casar.

Ó que iamos. O meu bisavó Vicente foise para Cuba ós dous meses de casarse, deixando "encargada" unha filla, un par de anos despois veu dar unha curta visita e volveuse a ir deixando outro "encargo", esta vez un fillo. El ía mandando os seus cartiños da Habana, andaba nos viveiros, e con eles estaban facendo unha casa. Un tempo despois chegou a noticia, trouxérona os que viñan de aló. Vicente caera ó mar e comérano os tiburóns no golfo de México .

Pobres, tiveron de matrimonio real catro ou cinco meses. A partir de iso todo foi para Teresa traballo para rematar a construción da casa, e criar dous fillos pequenos. E viúva. Para máis, enfermou dos oídos e logo de perder o tempo e os cartos en consultas médicas na Coruña, quedou totalmente xorda. Non me imaxino a pobre Teresa indo a Coruña ós médicos naqueles tempos, cada viaxe sería unha epopeia, para ó final quedar igualmente xorda.
Cando chegou a TV tiña xa setenta e pico anos e levaba mais de corenta xorda, e aínda así era de ver como interpretaba, sen oír gota, o que pasaba na pantalla, facía comentarios que sorprendían os que estábamos alí; e a maioría das veces non ía descamiñada.

Pero era unha muller forte e tirada para diante, e entre a labranza, ir os mexillóns para as terras, -"Coma os homes" dicía ela-, atar e facer redes, xa que era redeira, criou ós fillos e acabou a construción da súa casa, e boa casa que fixo.
O mestre de obra foi o seu irmán Xosé Calvo, o do forno, que ben lle valería de axuda.

Conservou o bo humor sempre, agradecía moito que a escoitaran cando contaba as súas historias, era un gusto escoitala, có moito humor que tiña facíanos rir a todos.
Recordo como lle gustaba, xa de velliña, tomar un vasiño de viño encima das comidas, gardábao sempre pára o final, e dicía nunha especie de brindes, - “O meu amigo,…. Dáme a vida”. Esta frase tiña un dobre sentido e era unha das súas humoradas, xa que o viño era de Bodegas Amigo, e ademais como se movía moi pouco, tería ese frío que se mete nos ósos, que te destempla, e ó tomar o viño daríalle esa calor que lle daba a vida.
Tamén dicía do caldo: "É a raís do corpo".

Non quería sopas de sobre, nin avecrém, nin cousas artificiais, xa era unha partidari da alimetación ecolóxica; cando había para comer algo deso, desculpábase, non tiña fame, non protestaba nin nada, a miña nai xa sabía o que pasaba e xa o tiña en conta cando cociñaba.
Comía de todo, sen problemas de estómago nin nada, agradecía moito os iogures, os xelados no verán, as galletiñas e a copa de Sanson a merenda, era un pouco larpeira; pero cousas de sobre, nada.

Cando lle amosaron o seu primeiro tataraneto, o único que chegou a coñecer, dixo con alegría, - “Meu neniño, Deus te garde, - púxose un pouco seria, e dixo mirando para todos -, este é o que me ven botar a min. É lei de vida.”

Era Teresa Calvo Permuy, era a miña bisavóa.

O muelle da Areamorta

Mentres un e novo non ten tempo para pararse a mirar para atrás, todo é correr para adiante, con moita présa, tratar de facer moitas cousas, de estar en moitos sitios, e si fose posible en máis de un á vez... Ate que pasan os anos e te paras un pouco, e empezas a fixarte un algo máis no que tés ao teu arredor. É moi interesante revolver nos papeis e retratos antigos que adoita haber en tódalas casas. Repasar vellas escrituras e testamentos e fixarse nas datas e nos acontecementos familiares que nos mostran estas, axúdanos a situarnos no entorno no que nos movemos, a descubrir relacións de parentesco que ao mellor descoñecíamos. Nun entorno tan pequeno, como é esta parroquia de Caamouco, os lazos familiares que unen a uns veciños con outros e a estes cuns terceiros forman unha rede que acaba abarcando á practica totalidade da comunidade.

É moi interesante percorrer estes fíos. Na parede do comedor da casa da miña avoa hai, (alí seguen estando, logo de moitos anos; na "súa" parede) dous retratos, un home e unha muller inda mozos e cun certo aire de parecido entre eles. Teño preguntado moitas veces e téñenme dito outras tantas: "son José e Josefa, os meus bisavós", dicíame miña nai. Eu seguía preguntando "e logo, non son irmáns?". "Non, son matrimonio". O home do retrato foi un dos que, como outros moitos, contribueu a tecer esta rede. José Antonio Deus Mártinez casado en primeiras núpcias con Antonia Josefa López Vilar, e en segundas con Manuela Fernández Varela. Dos seus dous matrimonios naceron tres fillos e catro fillas entre os anos 1.869 e 1.883. Cinco xeneracións despois queda en Redes unha númerosa descendencia del. Do que puidemos saber de José Antonio Deus Mártinez (1.837/1.894) o máis salientable é que, según se di na familia, foi alcalde de Ares. E que foi durante o seu goberno municipal a tramitación e execución da obra da rampla da praia da Areamorta. Si ben cotexando os papeis que forman o Expediente sobre la recomposición del camino y rampa de Carreiro da Areamorta" vemos que quen firma como alcalde accidental é Andrés Lobeira. O mencionado expedente componse de: Certificado da acta de aprobación da obra en sesión plenaria do concello, celebrada o día 13 de Xaneiro de 1.884; do informe das condicións que tería que reunir a rampa, feito por un mestre canteiro no 2 de xuño do mesmo ano. "Reparaciones precisas para el transito de la playa de Redes denominado Carreiro da Areamorta"; do plego de condición da subasta da obra e prazos de execución da mesma, datado o 21 do mesmo mes; hai tamén unha acta de subasta do 30 de xuño, onde se indica que o concurso foi declarado deserto ao non presentarse, no prazo estipulado, ningún licitador. Pero que, non obstante, encontrándose na sala Don Leonardo López Vázques, este comprométese a acometer e finalizar a obra nas condicións que se acordan. Da comunicación da finalización desta dá conta o señor alcalde en sesión do 26 de outubro, catro meses despois. Designase neste pleno unha comisión encargada de "reconocer" ditas obras e informar; a comisión está formada por tres señores, sendo un deles Don José Antonio Deus, mentras segue sendo alcalde accidental Andrés Lobeira. O que índica que, en ese momento polo menos, José A. Deus non era o alcalde de Ares.

Ao marxe de todo isto é de destacar a vital importancia para o pobo de Redes, e por extensión para Caamouco, desta obra que hoxe nos parece insignificante. A xente de Redes usaba as lanchas tanto para as súas actividades laborais, como para desprazamentos comerciais, de lecer, ou doutra índole. Traíanse por mar os enseres, mobiliario e todo tipo de suministros necesarios. Tamén se facía por mar dende a asistencia a consultas médicas ate ás festas tanto a Pontedeume como a Sada, Betanzos, ou A Coruña. De aí que o acceso dos medios de transporte e distribución de mercancías dende e ate a ribeira fora fundamental. A documentación fotográfica de que dispoñemos móstranos que, daquela, no que hoxe é a Avda. Gaspar Rodríguez, no tramo que baixa dende a rúa do Medio ate o Pedregal, eran dúas rúas (a actual de Abaixo e outra rúa, parece que chamada do Pedregal), e no medio das dúas había unha ringleira de casas, talk e como se aprecia nesta foto do Pedregal.

Estas rúas, que chegaban ate a riveira, eran dunha anchura insuficiente para achegar ate o mar os medios de transporte utilizados daquela, fundamentalmente carros de bois ou vacas. Por outra banda a praza do Campo era o foro público e punto principal de reunión, e por tanto o sitio mais axeitado do que se dispoñía para depositar e proceder á distribución dos productos e mercancías que chegaban a Redes polo mar, xa que o Pedregal, daquela, era unha ribeira e as preamares chegaban case ó pé das casas e, en consecuencia, non permitía o seu uso como praza. Estas circunstancias fixeron necesaria na Areamorta unha infraestructura que facilitase a manobra de carga, descarga e acarrexo das mercadurías dende este punto de atraque e desembarco ate o punto de distribución e reparto, que era a praza do Campo. Como resumo de todo isto temos: que parece que o tataravó José Antonio Deus non era alcalde senón concelleiro nese momento. Si ben, como o mencionado expedente pon no seu título, estes traballos foron de "recomposición" da rampa, non di de construcción,.... e posible que cando se fixo por primeira vez el fora o alcalde?.

O cal non ten maior importancia. O interesante é constatar, mirando nos "papeis vellos", a existencia das persoas, e as obras que foron deixando no seu paso polo mundo os nosos antergos.

Señoritas de caldo á merenda.

Contábame miña nai que, cando ela e a súa irmá xemelga eran mociñas, as rapazas de por aquí, cando aqueles bailes que se celebraban no club, chamaban a atención do ben vestidas e amañadas que ían. Había de ser porque, a que máis e a que menos, tiña algún familiar en Cuba, o pai, un irmán, ...., e mandaban un diñeiro que daba ás familias un alento e sin ese apoio non sería posible.

Pois contábame ela, que nunha ocasión pediulles baile un rapaz de fóra, e como elas estaban acompañadas dos mozos que naquel momento non debían de estar ao seu lado, dixéronlle que non; e díxolles el con cara de ofendido: Mira para aí!, as señoritas de caldo á merenda!.

O cal foi motivo de risas e bromas para moito tempo entre as dúas xemelgas. Pois o que menos se imaxinaba aquel mozo era que a elas, que non tiñan pereza para esas cousas, en calquera momento, ocurríaselles, e facían unha ola de caldo para a merenda.

Así eran as Chefas, que xa de maiores, aplicando o dito coma unha especie de cura de humildade recoñecíanse como señoritas de caldo á merenda.

E falando de caldo, xa na miña nenez, aló nos anos cincuenta, era común ver, nas noitiñas de xullo e agosto, a xente ceando sentada na porta da casa, armados de cunca de caldo ou prato de tortilla, en animada conversa cos veciños. Nas escaleiras da casa de meus pais, como tiñan moito acomodo, sempre había tertulia. Pero, craro, é que non había televexo nas casas.