Correr o ano vello

Fai uns cantos anos, tal noite coma a de hoxe, a rapazada adicábamonos a "correr o ano vello".
Era un costume moi arcaico, que mirado dende o punto de vista de hoxe dá risa e un puntiño de mágoa.
Consistía o asunto, para quen non o saiba, en recorrer as rúas e camiños da parroquia en pandilla, armados con latas, potas vellas, caldeiros de ferro, todo o que puidese facer ruído, petándolles con un pau ou un ferro para que fixeran canto máis ruído mellor, iso era o fundamental, que soaran ben forte para escorrentar o ano vello e darlle a benvida ao novo.

Para imaxinarse o que era hai que situarse no Caamouco de mediados do século pasado, iso do século pasado soa a moi vello, certo?, as rúas de Redes non estaban pavimentadas, e moito menos os camiños do resto de Caamouco, non había alumeado público a non ser algunha que outra luz morteciña; o habitual era que, como correspondía, fixera mal tempo con vento, frío e auga. E por aí andábamos nós metendo os zapatóns nas poceiras e regueiros da choiva, tropezando coas pedras e tropezando entre nós mesmos do pouco que se vía, tocando nas latas como energúmenos e procurando, como dixen, facer canto máis ruído mellor.

Este é outro dos costumes que, como outros moitos, se perdeu xa hai tempo; a verdade é que con este non se perdeu nada que botar de menos. Díos, que ruído armábamos co demo das latas!

QUE O ANO QUE EMPEZA SEXA O MELLOR POSIBLE PARA TODOS!!.

O lago de Bañolas

Como dicía nunha das anteriores entradas, o remo valeunos a moitos para "coñecer mundo" a unhas idades e nun momento no que non era frecuente sair de Galicia (estou vendo o Pedrafita dos anos sesenta, unha odisea).

No mes de Xullo do ano 1.968 un equipo xuvenil de outrigger a catro con patrón do Club Marítimo de Redes participou por primeira vez no Campionato de España de banco móbil, que se celebrou en Bañolas, Gerona.

Salorio,Toto,Nel,JoséDeus,Amando.

Foi unha experiencia para recordar. Non foi solo o de ir a unha viaxe tan longa, tan lonxe da casa, toda unha semana! aos 16 anos!.
O coñecer Cataluña, aínda que solo fora de pasada, fíxonos reparar en que era algo distinto e distante do mundo por nós coñecido, Galicia.
O paso por Barcelona e a súa area de influenza, o Mediterráneo visto a través da ventaíña dun autobús, Canet de mar, Calella, … cantos "turistas", canto movemento de coches, trens, xente dirixíndose as praias, un mar tan azul nun día de sol mediterráneo. Era todo tan distinto.

Pero nós ao que íamos era e remar, así que deixamos a Costa Brava cando empezábamos a descubrila e subimos cara a Gerona. Xa pasada esta abandonamos a estrada da Junquera para encamiñarnos a Bañolas.

O lago de Bañolas, que impresión, era como chegar ao paraíso do remo. A lonxitude ideal, as augas calmiñas ¡e mornas! estaban a temperatura ambiente, o fondo calizo que lle daba un azul a auga que non vin outro igual, a arboreda que bordea o lago, a herba chegando ate a veira.
Logo xa as condicións para a práctica do remo ideais, pantaláns e embarcadoiros de madeira a altura idónea, para embarcar non tíñamos que mollar os pés coma na punta do Castillo, unha superficie ampla e chaíña de herba para pousar e preparar os barcos. A convivencia con equipos doutros sitios, só de velos xa aprendías algo.

O Club Natación Bañolas era o anfitrión deses Campionatos, as súas instalacións eran impresionantes, a piscina cuberta e climatizada, o almacén de embarcacións cheiño de barcos e de remos do melloriño.
Por certo, o noso bote destacaba entre os outros, e non por ser o mellor...pero o que si destacaba por ser o mellor era o noso timonel.
Remábamos polo lago a volta dunha das regatas cando se enredou no timon unha das cordas de manexalo. Nin corto nin perezoso Salorio díxonos que aguantaramos o bote sin mover os remos, púxose depé e andando coma un equilibrista de circo chegou ate a popa desliou a corda e volveu a sentarse, todo esto serio, sin facer un xesto, mentras os das outras embarcacións que estaban nas proximidades miraban asombrados.

Teño o recordo de ver a xente de Bañolas, o domingo ao sair da misa ao mediodía, nunha praza bailando en grupo a Sardana.
As rapazas catalanas, eso si, falaban en Catalán. Unha magoa...

Aloxáramonos no Hostal La República. Curioso o nome, non? ... e moi significativo!

Unha viaxe para a lembranza.

A propósito dos 40º aniversarios. 2º

A traxectoria do Club Marítimo de Redes non foi tan constante no tempo, nin tan boa nos resultados, como a do Tenis. Pero non por iso deixa de ser meritoria.

Corría o ano 1.965 cando apareceu a traiñeira por Redes.
Era unha vella embarcación que xa coñecera mellores tempos, estaba por algún almacén perdido quen sabe onde, abandonada por algún club que a cambiara por algo mellor. Pero foi a primeira embarcación da que dispuxemos e a que abreu camiño para a "creación" do club.
A “alma mater” de todo isto, neste caso foi Enrique Leite Paz, Ricucho. Foi quen trouxo a barca, quen se encargou de ilusionar aos mozos de Redes para que, primeiro, axudaran a reparar a traiñeira e logo remaran nela. Era adestrador, delegado nas regatas, mestre de obras,…. e ate pano de lágrimas a veces.

A traiñeira reparárase no muelle da Areamorta. Estaban as tracas do forro despegadas das cadernas en moitos sitios. Recravaranse con puntas. Foi un traballo delicado xa que as cadernas eran moi finas e era dificultoso cravar dende fora e que coincidira a punta na caderna.
Logo de reparada, e con algúns kilos máis entre puntas e pintura empezamos a adestrar e compoñer o equipo.
Xa no ano 1.966 obtivéronse as primeiras fichas federativas e empezamos a competir como club Remeros de Redes.
A primeira proba foi a Regata do Xeneralísimo, que se celebraba tódolos anos na Coruña, e nese mesmo ano 1.966 participáramos no Campionato de España, en Santander.

A práctica do remo esixe o ter un local amplo para almacén de embarcacións e útiles. Cando veu a traiñeira, en principio, andábamos con ela en procesión por Redes adiante, deixándoa onde se podía. Ate que fixéramos unha cabana no Castelo e alí a resgardábamos da intemperie.

Pero a meta a conquerir era o remo olímpico, o de banco móbil. Fixémonos có primeiro outrigger a catro. Estas barcas xa non podían estar á intemperie e tendo a primeira gardabámola, con moitas dificultades para metela, no salón de América. Era unha epopeia sacar e volver a meter a embarcación cada día para adestrar. Había que facelo por unha fiestra, uns por dentro do salón e outros fora, era unha película.
Pensando que facían falta máis embarcación, e en consecuencia máis espacio, xunto con que saíron a subasta pública varias baterías de defensa costeira, entre elas a de Redes, levounos a procura de mercar o Castelo para facer alí o local.

Eran finais do 1.968 cando, para recadar fondos e poder levar a termino a operación da compra do terreo, fixéronse uns bonos reembolsables de cen pesetas cada un e ofrecéronselle aos veciños. A operación foi un éxito, e practicamente naide esixira o reembolso cando se cumpriu o prazo.
A partir de ese momento, traballando as fins de semana, cos coñecementos que algún tiña e os que deus lle deu a entender a outros, baixo a dirección de Ricucho, fomos facendo o local. E así “de bonito” nos quedou.

Non conseguimos facer máis que un edificio que é claro exemplo do "feismo", o entorno nunca estivo decente, o acceso ao mar é penoso, .... en fin, un desastre.
Pero a pesares de todo iso, O Remo deunos moitas satisfaccións e ensinounos a coñecer a práctica do deporte e participar en Campionatos de España e outras competicións, a unha morea de rapaces.

Un pobo pequeno, como é Redes, ten dúas sociedades deportivas, dende fai máis de corenta anos. O Tenis e O Remo.

A propósito dos 40º aniversarios. 1º

As nosas dúas sociedades deportivas están de cuadraxésimo aniversario. Xa levan as dúas unha longa andadura; aínda que con marchas dispares.

O Club de Tenis cunha traxectoria impecable e uns logros, tanto no orden deportivo coma no social, espectaculares. Impensables cando hai "uns poucos" anos un grupo de cinco rapaces de Redes trataban de emular os logros de Manolo Santana: o seu triunfo en Wimbledon, o número un do mundo, a Copa Davis ....

Era o ano 1.967 cando colocábamos unha corda, a falta de rede, entre unha árbore do Regueiral e un pau no outro extremo, e mentres un se encargaba de arbitrar e de baixa-la corda cando, casualmente, pasaba un coche, os outros dous ou catro, depende, armados cunhas palas de madeira e unha pelota de goma negra, xogaban na estrada. Ate que a pelota, tíñamos so unha, caía no medio do maínzo de María do Raso. Cantas horas temos perdido a buscar a pelotiña.

Pasado un tempo, conscientes das carencias en material, decidiuse formar o que foi o xermolo da actual sociedade, aportando, cada domingo, a cantidade de quince pesetas cada un, para comprar o necesario. Hai que ter en conta que cando empezamos éramos cinco rapaces de catorce a dezasete anos. Esas quince pesetas cada semana, e dez máis si había algún festivo, que tamén “cotizaba”, era unha pasta.

O paso seguinte foi empezar a xogar na praia da Areamorta. Xa, en lugar da corda, colocábamos unha rede artesanal, marcábase a pista na area, tíñamos xa máis pelotas e ate raquetas de tenis. Iso empezaba a funcionar, empezouse a sumar máis xente e unha cousa levou a outra e chegou a celebración do primeiro Campionato de Tenis de Redes, na praia da Areamorta. Dende aquela vense celebrando anualmente cada Agosto.
Logo veu a constitución da sociedade, o aumento do número de socios, a compra do primeiro terreo, a “caseta de Aquilino”, a primeira pista feita polos socios, ....... así ate o que agora temos; e sigue medrando.
Detrás de todo iso está a iniciativa daqueles cinco rapaces de Redes: Ricardo Vales, José J. Vilasánchez, Francisco Carballeira, José Deus e Amando Pérez.

Todos sabemos que algúns deles, dos que quero facer distinción, teñen dedicado moitas horas de traballo para o club e, en consecuencia, para os socios. Grazas.

Benedicto e Bibiano.

Estes días atrás, revolvendo polos caixóns, atopei esta especie de libriño que é recordo dun tempo de reivindicar e protestar, que é o que teñen que facer os mozos. Ainda que hoxe parece que non se practica este sano costume. A mocidade está moi "acomodada".

Como se pode apreciar é de fabricación moi artesanal. E non recordo si o daban ou o vendían nun concerto, diante da igrexa de Pontredeume, de Benedicto e Bibiano.
Eran os últimos coletazos da dictadura, nunha tarde do verán do 74 , cando Benedicto e Bibiano nos ofreceran o concerto "Agora entramos nós".
Asistíramos unha morea de rapaces, e un nutrido grupo de representantes do cuartel da gardacivil da Vila.
A cousa estaba bastante ben organizada, con sillas e todo; empezou a actuación, os asistentes coreábamos as cancións, eran de sobra coñecidas: Soñamos, María Soliña, A campán do pobo, Berros de loita,.... todo foi moi ben ate que chegou a do "Can de palleiro":
¡Ai!, rabioso e vello can de palleiro/ daste conta de que xa vas morrer,/ e non poderás trabar,/ e non poderás morder/ e os teus podridos dentes verás caer/ caer un detrás doutro, verás caer/ até que caia toda a túa dentadura/ a túa forte dentadura viráse abaixo,/ abaixo a dentadura.
Entón os do público empezamos a corear o último estribillo... "Abaixo a dictadura!, Abaixo a dictadura!". Ergueuse o sarxento da Gardacivil facendo cos brazos o xesto de acabouse, e acabouse, saimos dalí todos controlados polos guardias, e non houbo máis.

Naqueles tempos o control sobre "as ideas" era férreo, ... e sobre estes dous? non hai mais que pensar que formaron parte de Voces Ceibes para facerse unha idea.

Os boniteiros

Estamos en tempo da costeira do bonito, o príncipe azul do mar, e venme ó recordo cando os boniteiros visitaban a ría tódolos veráns na súa campaña acompañando os bancos de túnidos no seu peregrinar cara ó norte. Entraban na ría para pescar á sardiña, que lles valía de carnada para a pesca do bonito.
Os boniteiros usan cebo vivo, por eso pescábanas ó cerco, e viva, gardábana nuns viveiros para logo, cando a necesitaban, repescala dos tanques e cebar con ela os anzois cós que pescar o bonito.

Eran barcos grandes, moito mais grandes que as lanchas que tiñan os mariñeiros do xeito, impoñían cos seus potentes motores e facendo soar as bucinas púñannos moito respecto ós cativos que mirábamos dende o múelle de Redes como manobraban dentro da ría largando e recollendo os aparellos.

Este ano os boniteiros, ó igual que o resto dos pesqueiros, por mor da descontrolada subida do petróleo tardaron mais do habitual en facerse ó mar, e seguramente esta será unha marea moi difícil, xa que ás dificultades que xa tiñan, menos capturas polo empobrecemento dos mares por sobrepesca e o uso de sistemas non selectivos, a loita por erradicar as artes ilegais, ... súmaselles o importante incremento do prezo dos combustibles.
Según as últimas noticias o precio medio do bonito en lonxa está sendo de 2,5 €/Kg. Téñeno moi duro!

Pero imos tratar asuntos menos tráxicos, e falemos do bonito como manxar, que o é, e moi bo.
E importante mercar pezas que foran pescadas có anzo, á cacea, tal como se ve na fotografía, xa que son de unha calidade moi superior ás que se pescan con redes de deriva. O primeiro tan pronto se pesca é eviscerado e metido no xeo; pola contra o das volantas, unha vez que enmalla pode pasar horas no mar pelexando por librarse, logo na birada dos aparellos os bonitos sufren magulladuras que fan que ó consumilo estea a carne mais desfeita, menos enteira.

Esta moi bo na plancha, en marmitaco, ... pero a min gústame moito preparado segundo a receita que expoño a continuación:

Bonito con tomate.

Ingredintes:

Para 4 persoas
4 rodaxas de bonito
6 tomates, poden ser enlatados
2 cebolas
4 dentes de allo
1 pemento verde
Azucre
Aceite
Sal

Elaboración:

Para a salsa de tomate, pica as cebolas e o pemento verde. Dóuraos nunha pota con aceite e sal.
Corta os dentes de allo en láminas y engádellas á pota. Lava os tomates e tras cortalos en cachos engádeos tamén, botar unha cullerada de azucre para reducir a acidez do tomate. Cociñar durante 20 minutos. (Si se usan tomates enlatados enteiros dan moi bo resultado).

Limpar o bonito de pel e espiñas e facer cachos das rodaxas, salgar e colocar o bonito sobre o tomate que temos na tarteira. Deixar facer a lume moi frouxo uns cinco minutiños aproximadamente. Si se deixa moito tempo resécase.

Podese acompáñar con patacas cocidas. Con arroz branco tamén está moi bo.

Bo proveito.

O Halcón.

Nos anos sesenta-setenta o meu pai tiña un bote duns cinco metros e pico de eslora, moi bonito, era moi feitiño, levantaba a proa elegante e abría as amuras cara arriba rematando nun semicírculo como si fora un abanico. A cuberta era de taboíñas finas, duns tres centímetros de ancho, e moi ben colocadiñas. Daba gusto velo.

O seu nome era Halcón e tiña unha desas aves pintada na parte alta da vela voando cas as despregadas.

O primeiro domingo de agosto, día de Santa Marta, embarcamos toda a familia de mañanciña para, como era costume, ir a pasa-lo día no piñeiral de Cabanas. Armou meu pai a vela e enfilou cara a Centroña para logo, dando bordadas contra o vento do nordeste, ir indo para o Areal.

Pero, como sucede moitas veces nesta ría polo verán, chegando a Centroña o que era unha mañanciña de vento suave ao pouco converteuse nun suplicio para navegar a vela nun botiño pequeno; ao refrescar o nordeste empezou a rizarse o mar e ao pouco xa blanqueaba e non había maneira de seguir. Non lle quedou outra a meu pai que arriar vela, armar remos e tratar de cruzar de volta para Riocastro en busca da zona máis abrigosa. Custoulle caro ao home cruzar aquel, que metidos nel, parecíanos un temporal; bogaba e bogaba co vento de través, e veña salseiros; parecía que non nos movíamos do sitio.

Ao final atracamos nos Muiños, desembarcamos e decidiuse que xa non íamos a Cabanas, xa nos quedábamos a xantar alí. Logo de xantar uns calamares da ría na súa tinta, ¡moito se me acordan aqueles calamares que pescaba meu pai e cociñaba miña nai!, a correspondente tortilla e os postres, meu pai durmiu unha ben gañada sesta para recuperarse do esforzo mentras nós dábamonos un baño o resgardo do nordeste.

E o de ir a Santa Marta quedou para outro ano.

Por certo; un tempo despois o meu pai puxéralle ao Halcón un motor. Tería algo que ver unha cousa cá outra?.... nono creo!

Don Cirilo.

Dicía na entrada anterior que en Redes tamén tivemos médico.

No meu recordo quedan dous doutores en medicina que consultaran en este pobo. O último, ou sexa o máis recente, D. Manuel Carballo, vivía en Ares e viña a pasar consulta no "Pósito"; foi ate os anos setenta, a partires de aí a xente de Redes asiste a consulta médica a Ares.

Supoño que antes habería outros, pero o primeiro médico que eu recordo en Redes foi D. Cirilo Pérez. Vivía ca súa familia e consultaba nesa casa da foto, a que ten esa inmensa galería tan fermosa hoxe tristemente desaparecida; detrás desa galería estaba a consulta.

No meu recordo véxome nela, nos primeiros anos cincuenta, sentado na camilla e vendo o mar dun fermoso día de verán polos cristais da galería; estaba eu acompañado do meu pai, que me levara para que don Cirilo me fixera unha delicada operación nunha orella que saíra “cun defecto”, tiña un cachiño de sobra. Recordo como o doutor me entretivo cuns prospectos de menciñas para, mentrastanto, poder facelo seu traballo sin que eu protestara.

Don Cirilo, neses anos era xa un home pode que cincuentón, con bastante “humanidade”, cara amplia, mofletuda, risoña sempre, sempre amable e atento, có seu maletín disposto e a punto para desempeñar a súa profesión cando fora preciso, a calquera hora.

Contáronme moitas veces que o día que nacín fórono chamar, veu ate a casa, recoñeceu a miña nai e veu que a cousa estaba ben e que había que esperar un pouco. Como era a hora de xantar dixo que ía a súa casa, xantaba e volvía; pero baixando as escaleiras para se ir veu que, na cociña, estaba miña aboa facendo o caldo e mudou de idea, sentouse, puxeronlle un prato e xa se quedou a comer alí un bo prato de caldo.

El era así habitualmente, era a súa forma de ser. Era un médico dos de verdade de familia e que eran como da familia. Xa nos gustaría que fosen así os de hoxe en día, xa!.

Profesionais.

Antes en Redes había zapateiro. Rafael.
Primeiro viviu e traballou no Campo, na agora casa de Carmela de Cambalete. Logo foise a vivir á casa que está a dereita da primeira curva do Rego, entrando en San Martiño do Porto, a que ten unha bodega que queda a altura da carreteira; antes de que puxeran o gardarraíl non era raro que amañecera algún coche pousado no tellado da bodega, sobre todo a mañán seguinte a certos días de festa
Nos últimos anos que traballou en Redes, Rafael tiña o obradoiro na esquina de abaixo da casa de Santiago, nun recunchiño case triangular moi aproveitadiño.

Traballaban el e máis dous aprendices ou axudantes, Tucho e Portela, dúas boas pezas, sobre todo o Portela que tiña un ollo en branco e dicía que fora de que lle cravaran nel unha lezna das que usaban para coser os zapatos. Non sei si sería certo, pero cada vez que llo oía dicir dábame un arrepío polo lombo.

A zapatería de Rafael era punto de reunión e faladoiro dos rapaces de Redes. Parece increible, recordando agora, que naquel taller tan pequeniño couperan tantas cousas e tanta xente. Estaba a mesa de traballo, unha mesa baixa chea de caixiñas con tacholas e puntas, fios para coser, martelos, coitelas, leznas, botes con tintes, e demáis cousa propias do oficio. Detrás da mesa sentaba o zapateiro nun taburete baixiño, có seu mandil de coiro e sempre algún zapato nas mans. Na parede da súa dereita estaba a máquina esa que tiñan nas zapateirías que era un eixe longo, suxeito nuns soportes a parede e co que se movían múltiples ferramentas para lixar e pulir e afiar e dar brillo, ... de todo. Había múltiples patróns ou plantillas para cortar os zapatos, que el mismo fabricaba, e hormas para darlles a forma apropiada, e os coiros e as solas, e cordóns, e moitas máis cousas. Chamábame moito a atención como poñía as puntiñas no martelo, que tería que estar imantado, aguantabanse soas para poder crabalas sin ter que suxetalas ca outra man; e con que maestría pasaba o fío pola cera e logo cosía as solas ós zapatos. Daba gusto velo.

Houbo tamén barbeiro (antes perruqueiro chamábaselle só o das mulleres, o dos homes era barbeiro).

Quen non recorda a Regino Varela chegar a barbeiría co seu maletín de madeira e con aquel dedo pulgar ríxido por algún accidente. Que paciencia tiña con nos Regino, si hai un ceo teno gañado ..... Aínda que el non cría neso.

Tiña a barbeiría na cabeceira do "Pósito" e curiosamente tamén era de forma case que triangular, ainda que esta, ó contrario que a zapateiría, tiña a porta na parte máis estreita e ancheaba para o fondo, donde estaba o banco de esperar o turno.

Xuntabámonos alí ó saír da escola e có xogo de damas que tiña e máis aquel outro que era unha caixiña cadrada con figuras cadrangulares de distintas proporcións que había que ir desprazando sen levantalas. El, con moita paciencia ensinábanos, cando vía que non o facíamos ben.

Algún, nun despiste do fígaro, deprendeu a usar por primeira vez a navalla barbeira e quedou marcado de por vida. Pero non era só eso o que se deprendía na de Regino, deprendíanse máis cousas. Era un dos poucos sitios onde, naquel tempo, se falaba de política abertamente, sobre todo si andaba por alí Moncho Almería, anarquista convencido que acabou sendo un empregado de correos, que non tiña reparo ningún en erguelo puño e arrancarse a cantala Internacional.

Íamos pasando as distintas xeracións por estas universidades da vida, e en todas uns aprendíamos dos outros as cousas tanto boas como non tan boas, pero de todo había que saber,… ou non?

Houbo tamén médico en Redes; pero esa xa é outra historia.

O AXUNTAMENTO DE CAAMOUCO

A última ocasión, antes de deixar de existir formalmente o 30 de novembro de 1.833, na que o xa testemuñal Reino de Galicia mostrou unha manifestación política foi durante a invasión napoleónica no 1.808. A ameaza que para o mantemento da hexemonía do clero e a fidalguía representaba o empuxe revolucionario de Napoleón, provocaron a súa rápida reacción actuando como estímulos para a resistencia e a mobilización. Que o resultado final de aquel inmenso sacrificio fose o regreso, entre vítores, do rey máis infame da historia de España, non deixa de ser unha paradoxa. Pero Napoleón era o invasor, por moi liberal e reformador que fora.

D. Francisco Bermúdez de Sangro do Pazo do Piñeiro de Caamouco foi comisionado para buscar unha alianza con Inglaterra. Ante o goberno do Rei Jorge III recadou, con notorio éxito, o auxilio que se lle encomendara. Derrotados os franceses e na ausencia do rei, detido en Francia, dentro do proceso que os liberais levaron a cabo nas Cortes encontrábase a reforma das estructuras políticas e entre elas os axuntamentos. Neste contexto, Francisco Bermúdez de Sangro, deputado por Betanzos, é un dos que xuraron a Constitución de Cadiz, promulgada o 19 de marzo do 1.812 (debido á onomástica da fecha, san Xosé, foi coñecida popularmente como "La Pepa"). No Título VI, Capítulo I, di no seu Art. 310. "Se pondrá ayuntamiento en los pueblos que no le tengan, y en que convenga le haya, no pudiendo dejar de haberle en los que por sí o con su comarca lleguen a mil almas, y también se les señalará término correspondiente".
Para levar á práctica o deseño dos concellos liberais promulgase o Real Decreto do 23 de maio de 1812 que regulamenta a súa constitución. A cal sería aprobada na sesión celebrada pola Deputación o 4 de decembro de 1.813.

É de crer que por este medio Caamouco constituíuse en axuntamento independente do de Ares. Como xa está dito, D. Gaspar Rodríguez foi o seu primeiro alcalde. O que non sabemos é si houbo máis.
Á vista do que comentaremos a continuación, non sabemos como é que Caamouco durou como axuntamento ate o 1.827.

Ó seu regreso Fernando VII, en marzo de 1.814, apresurouse a seguí-la invitación de un grupo de diputados absolutistas (Manifiesto de los Persas) e restablece-la monarquía absoluta do século anterior, derogando a Constitución por Real Cédula do 30 de Xulio de 1.814. Quedou anulada así a obra reformadora realizada na súa ausencia polas Cortes e restituíndo os axuntamentos á situación anterior a Constitución.

Tendo en conta que as colonias americanas, por mor do proceso reformador constituíronse en provincias, pasando así a depender da facenda do estado e non da facenda real, cremos que este foi o maior desencadeante da reacción do monarca.
O resto do reinado de Fernando VII estivo marcado pola restauración da monarquía absoluta, a volta ás estructuras do Antigo Réxime, unha represión sanguenta contra dos movementos de inspiración liberal, …. Durante o seguinte Trienio Liberal (1820-23), Fernando intentou salva-lo Trono finxindo ser un monarca constitucional, utilizou tódolos recursos que puido para facer fracasar e obstaculiza-las reformas das Cortes liberais.

É posible que como consecuencia de todo iste desmán os axuntamentos constituídos ó amparo de “A Pepa” tardaran anos en volver a desaparecer.

O día da árbore.

Comeza a primavera, a estación do ano preferida por moita xente, cando mornean as temperaturas e todo reverdece e brota de novo a natureza en todo o seu esplendor nas follas e flores das plantas antes do madurador verán.
A lo menos antes era así, nos últimos anos eso está cambiando algo e eu teño as miñas dubidas de si será, como din, o cambio climático ou será producto dun ciclo climatolóxico natural como se sabe que aconteceron outros en épocas pasadas.

De tódalas maneiras, no meu pouco entender, non é que negue o cambio, pero querendo ser racional, non me parece crible que se fora a producir un cambio tan radical, en tan pouco tempo, o efecto producto da contaminación provocada pola humanidade ten que ser, ou está sendo gradual, tal e como se vai acumulando a porquería que tiramos ó aire, os mares, os ríos, .... Faise dificil asimilar que séxamos capaces de ter tal poder de influencia sobre a natureza.

Ben! … deixando a parte esta digresión, e remarcando que estamos contaminando mais do convinte e que é moi urxente e necesario que tomemos medidas, mudemos de tema.

O que eu quería comentar é que este tempo recórdame as celebracións que todolos anos se facían da festa da árbore na Tenencia.

Viña aquel home que tanto sabía de eso, Don Federico, e dábanos unha charla sobre o tema, repetía as normas para plantar ben unha árbore cá súa meticulosidade e procedíase a planta-la árbore no patio de recreo da escola, baixo a súa direción, mentres se cantaba o consabido "Himno al árbol":

Cantemos al árbol que voy a plantar.
¡Si Dios lo protege del hombre y del viento,
salud y riqueza dará!
salud y riqueza dará!.
Para el aire puro,
campestres aromas;
para el caminante,
regalada sombra.
Templará los rayos de la luz del sol;
por entre sus ramas
harán las aves
sus nidos de amor.
Cantemos al árbol
que voy a plantar.
¡Si Dios lo protege del hombre y del viento
salud y riqueza dará!
salud y riqueza dará!.
Uno para el otro,
los dos viviremos;
él se irá elevando
y yo iré creciendo
y si triste y solo llego a morir,
dejaré en el mundo
un árbol siquiera
plantado por mí.
Cantemos al árbol
con voces de paz y amor.
¡Defiéndalo el hombre!.
¡Protéjalo Dios!..

Era un día de festa para a comunidade escolar, vivíase no patio ó aire libre, cantábase, xogábase e aproveitábase a ocasión para agasallar a os alumnos sobresaíntes perante o curso facéndolle entrega dun pequeno regalo de recordo. Quedoume marcado un ano que o regalo era unha pluma estilográfica moi bonita e barallarabase a dubida de si o regalo lle correspondería a un bo amigo meu ou a min e ó final correspondeulle a el, considero que xustamente xa que, como teño mencionado, eu son consciente de non ser moi bo estudante naquela época.

Son desas cousas que che quedan gardadas.

Por certo, que a celebración declarouse obrigatoria por un R.D. do 1915 que consta neste libro.

Os contos de Carballeira.

Ós seis ou sete anos deixabamos a escola de Margarita e empezabamos na escola Nova, a Tenencia. Ese xa era un ascenso, xa eras grande.
E na escola Nova estaba de mestre Carballeira, D. José Carballeira Sardiña ex alférez provisional da Guerra Civil.

Eran aqueles penúltimos anos das escolas unitarias, onde estabamos xuntos e ademais revoltos alumnos de tódalas idades e tamaños, aquilo era unha miscelánea, un popurrí, unha mestura de rapaces divididos en creo que tres grupos, non moi homoxéneos nos seus coñecementos, segundo o suposto curso que estudiabamos nunhas enciclopedias de Dalmau que creo recordar, … parece que me sona algo de Primer grado, Grado medio e Grado superior. Ou algo similar, que tampouco importa demasiado.

O asunto é que un só mestre para atender a tódolos rapaces de Caamouco xa é de supoñer cal sería o resultado de semellante ensinanza, eu teño o recordo de sabe-la lección un día (os demais días imaxino que non sabería nada ou case nada, por eso me acordo dun día que a souben) e como premio da miña sapiencia o mestre perdooulles a tódolos que estaban castigados por non sabela.

O castigo por esa falta era poñerse de xeonllos, os que non ían sabendo a lección, de costas contra a balaustrada que cerraba a tarima semicircular na que estaba a mesa do mestre, sacando as pernas por atrás entre os balaústres. O final, cando xa non había ocos baleiros na balaustrada pasaba Carballeira coa vara por diante e zorregaba a canda súa ración de vareadas nas mans. Ou pasaba por atrás e as vareadas eran nas pernas, non sei de que dependía, pero así era. Ese foi o castigo do que eu, que me sentín heroe por un día, salvei ós castigados daquela.

O de “a letra con sangue entra” practicábase moito entón nas escolas, había un abuso da violencia que si se lle conta ós rapaces de hoxe nono creen, por sorte para eles. Había vara por calquera cousa, que si chegabas tarde vara, que si non sabías vara, si te pasabas de listo vara tamén, si había revisión de unllas vareada nelas para os que as tiñan sen cortar ou sucias.

Todo se trataba de ensinar a paos, e así nos lucía, que non saímos mais brutos por non ir mais tempo á escola.

Temos quedado castigados sen ir a comer ó mediodía. Que crueldade con cativos de nove ou dez anos, deixalos encerrados sen ir a comer por calquera trasnada ou tolería. Recordo nun destes días que nos quedamos sen ir a comer que nos puxemos a xogar ó fútbol cá esfera de madeira que formaba parte dun conxunto de figuras xeométricas, o cono, a pirámide, os prismas, … e a esfera, tan redondiña e tentadora.
Non sei quen foi o da idea, Fernando Bouza tal vez, ou calquera, o caso e que botamos a esfera no chan e a xoga-lo partido no medio da aula …. a esfera pasaba de pé en pé collendo cada vez máis velocidade, cando dun certeiro punteirazo saíu voando e parou contra o vidro dunha ventá que non resistiu o golpe e saltou feito anacos.

Bos recordos daqueles anos de escola? … algúns sempre quedan. Os poucos momentos, sempre se facían poucos, que se podía escribir naquelas máquinas da época dos fundadores da escola, ou escribir con pluma e tinteiro copiando daqueles manuscritos as fábulas de Samaniego: La zorra y el busto. Dijo la Zorra al Busto, / Después de olerlo:/ «Tu cabeza es hermosa, /Pero sin seso» / Como éste hay muchos, / Que aunque parecen hombres, / sólo son bustos.

Ou a poesía de Calderón de la Barca: "Cuentan de un sabio que un día / tan pobre y mísero estaba,/ que sólo se sustentaba / de unas hierbas que cogía.
¿Habrá otro, entre sí decía,/ más pobre y triste que yo?;/ y cuando el rostro volvió / halló la respuesta, viendo / que otro sabio iba cogiendo / las hierbas que él arrojó."

Cando se sacaban os pupitres para fóra e se rascaban con cristais para borrárlle-las manchas de tinta, ou cando tocaba arranxar os xardíns, aqueles xardinciños de formas xeométricas con camiños entre eles e cerrados de buxo ben recortadiño, que estaban asignados cada un a un grupo de alumnos o cal se encargaba de coidalo e abastecelo de plantas. Cando chegabas de novo á escola unha das metas era que te admitiran nalgún xardín, e había categorías, algúns eran inalcanzables, estaban copados polos grupos de mais influencia e había que ir ascendendo e facendo méritos para poder chegar a formar parte deses grupos.

Pero recordo sobre todo as tardes dos tan esperados contos de Carballeira. Aqueles contos de Ojodehalcón, que tiña unha vista que traspasaba tódolos obstáculos e alcanzaba ó infinito e tiña unha precisión que lle permitía ver unha agulla nun palleiro a moitos kilómetros de distancia, e Puñodehierro, que daba uns puñazos no estómago dos seus adversarios que lles saía o puño polas costas e sacaba a man toda ensanguentada e lavábaa nun caldeiro e …. que brutalidade.

Aqueles contos tan violentos que él improvisaba sobre a marcha e que nos tiñan a todos atentos durante toda unha tarde de clase, non se oía unha mosca na escola.

E logo din que os cativos de hoxe son violentos polo que ven na TV. E os daqueles anos que oíamos os contos de Carballeira, que? como teríamos que ser?

E aínda estamos aquí para contalo. Non sei como nos logramos!

Día da clase obreira galega

O día 10 de Marzo ten un significado historico para a clase obreira e en especial para a galega.
Ese día do ano 1.972, cando a dictadura daba as penúltimas boqueadas ainda ensinou os dentes dando un bocado mortal a dous traballadores da Bazán.
AMADOR E DANIEL

Erguéstesvos cedo aquel día.
A costume do traballo, mañá cediño
pra facernos coa vosa morte.

Uxio Novoneyra.

Sabías que naqueles días estaban uns barcos da marina de guerra preparados para bombardear o puente das Pías si os traballadores de Astano e os de Bazán trataban de xuntarse?, tiñan medo de non ser capaces de controla-los. Había ate unha ametralladora emplazada no campanario da igrexa do Pilar, có consentimento do cura tería que ser.
Eu tiña 20 anos, era traballador de Astano e daquela estaba facendo a mili no parque de bombeiros do Arsenal Militar. Estábamos os bombeiros pendentes de que nos diran a orde de sair có camión-bomba a botarlles auga a presión ós traballadores; que disparate.
Imaxinaste as cousas que se che pasan pola cabeza nun momento así? E meu pai traballaba na Bazán, e si me encontraba de frente con meu pai? Ou con amigos ou coñecidos e incluso con compañeiros de traballo. Que actitude podería adoptar en esas circunstancias un rapaz de 20 anos, que si ben tiña moi craras as ideas en canto á situación política, víase sometido a presión e o lavado de cerebro que nos facían na mili.

As que nos teñen feito non se poden pagar. E que despois algúns se deran de demócratas .....

A sala de opio.

Ó anoitecer, e cando non había outras alternativas para pasa-lo tempo (antes da televisión), os rapaces de Redes dos anos cincuenta – sesenta de un amplo abano de idades, entre os mais novos e os xa mozos, que eran os encargados da formación e información dos primeiros, reuniámonos a contar historias, vivencias, ideas e hasta a xogar ó “porras, picos ou pas” e outro xogos na sala de opio.

A chamada sala de opio era o andén do que era a escola de Margarita e hoxe é a perruquería de Dora. Entón non tiña portal e era mais aberta que agora, e era, nembargantes, un recuncho moi recolleito cerrado polo muro alto que da cara ó Pedregal o que o facía moi atraínte para as reunións nas que se fumaban os primeiros pitillos, contábanse contos de Jaimito, se falaba de rapazas, xa que as reunión eran sempre masculinas; naqueles tempos as rapazas non podían estar a esas oras nun sitio escuro e con rapaces. E ate de política se falaba, moitos non sabiamos nin o que era a política, pero había xa entón algúns maiores e coas ideas mais claras, que nos foron abrindo os ollos ós mais cativos a unha forma de pensar e a ver a vida dende unha óptica critica co que estaba a suceder no pais.
Alí estábamos Ramiro, Germán, Meluco e Paquito Ramos, que andan por Francia, Pepón, que andará por Barcelona, Luis o Vivo, Rabanico, Salorio, Cuquito, Queijas, e algúns mais, eu incluido, que si ben non coincidiamos sempre todos a vez, xuntabámonos pandillas númerosas dabondo.


O do nome, co que moi inxeniosamente se denominaba o sitio de reunión, viña dado pola imaxinación dalgún relacionando as salas de opio da China e os pitillos que se fumaban mentres se pasaba alí o tempo.

Hoxe o que se toma alí ó lado son as cervexas que despacha Charito na Pousada do Mariñeiro

Iserni

En todalas vilas hai persoas que teñen e o merito de facer cousas pola comunidade na que viven de forma totalmente altruista. En Caamouco tamén.
Un deles chamábase Agustín Iserni Vivero e era natural de Mugardos, a súa casa familiar estaba na fachada marítima de esa fermosa vila, enriba dunha das típicas tascas mugardesas do muelle.

Era militar con destino en Ferrol e, por sorte para nos, casouse con Elena e aquí se quedou a vivir, en Liñares.

Agora xustificarei o de “por sorte para nos” que empreguei no párrafo anterior. Pero Agustín, có que fixo ó longo da súa vida ponmo fácil.

Foi Iserni unha das persoas máis dinamizadoras da vida da parroquia; á súa iniciativa debémoslle a recuperación e o disfrute, durante varias décadas, do Club que estaba en estado de abandono por parte do seu dono.

Iserni conseguiu que fora alugado para uso dos socios, por un prezo simbólico. Puxo á xente de Caamouco de acordo para formalizar unha sociedade e poñerse a traballar de forma altruísta na restauración do salón, a pesares da oposición do párroco ó que non lle parecía ben que se traballara os domingos no local en vez de ir á misa, e ben que tratou de poñer á xente en contra desa iniciativa.
E logo, xa co Club posto a andar encargouse de presidi-la sociedade e de que todo funcionara ben case que durante toda a súa duración, el era o que organizaba as actividades que se realizaban.

Canto lle debemos os rapaces daquel tempo a Agustín; tíñamos un lugar de reunión e encontro cóa pandilla, temos pasado moitas horas de tertulia nos tresillos do salón, de partidas de cartas e dominó na cantina e a lectura dos libros que había na biblioteca, nos cales me teño embebido de tal forma que se me escapaba o tempo sen darme conta. Xa logo os guateques que se facían nas tardiñas de verán no andén da entrada, onde algúns, empezamos a romper a timidez de sacar a bailar ás rapazas. As bodas que se teñen celebrado alí e os bailes de San Vicente e do Antroido, bailando a Yenka... !esta es la yenka, que se baila así: Izquierda, izquierda, derecha, derecha, ... ay, qué fácil, es la yenka, mira qué bien va la yenka ...¡ ou as versións da música dos Beatles que interpretaban os Sprinters; e Juan Pindanga de encargado do roupeiro onde se deixaban os abrigos, e Queijas na cantina.

No ano 1.968, como xa tiña feito noutras ocasións, organizou un grupo de teatro, el era o director e ensaiábamos polas noitiñas baixo a súa tutela. Nos anos 1.969 e 70 representamos dúas obras de teatro das que gardo moi bo recordo. Que bos momentos temos pasado ensaiando; xuntábamonos o grupo, Iserni pedíalle a Quiejas o seu güisqui (un Veterano con sifón en vaso) encerrábamonos na secretaría e logo de asignarnos os papeis que representaríamos cada quen , empezabamos a ler o guión para ir memorizando cada un a súa parte e darlle ás frases os matices e as inflexións que Agustín nos ía marcando.
E así pouco a pouco ate que, cando xa sabiamos un pouco o texto e de que ía o asunto empezabamos a facer os ensaios no escenario, e así xa era máis entretido.

Ainda que hai unha faena que lle terei sempre gardada¡

Resulta que cando fun para o Cuartel de Instrucción de Ferrol, para face-la mili, empeñouse en recomendarme a un amigo seu que era Condestable no Cuartel.Eu fun para alí sen a máis mínima intención de, como me dixera el, presentarme ó Condestable. Pretendía emprega-la máxima de que na mili canto menos se note que estás alí mellor.
Pero Agustín, sempre preocupado polos demáis, chamouno para pedirlle que me atendera ben e dándolle os meus datos. O Condestable, en vista de que non me presentei a el, mandoume a chamar por medio do sargento Vilas, de Pontedeume, "Que fixeches?, que te presentes inmediatamente na sala de armas, a o Condestable".

Era un militar dos de mal carácter e armoume un cirio do demo por non facer o que me mandara un señor que se preocupara por min, e eu, un desagradecido, nono tiña en conta e que tal e que cual, e en consecuenia regaloume un arresto...... Aínda que logo, eso si, díxome que si necesitaba algo non dubidara en pedirllo. Púidenlle pedir que me quitara o arresto, .... pero non me atrevín non fora a ser peor.
E pasei todo o resto do periodo da instrucción pendente de si me volvía a chamar a miña recomendación para facerme outro favor.

Todos eses bos momentos, no meu recordo están asociados a el. Por eso este pequeno homenaxe dende esta humilde bitácora a Agustín Iserni.

Gracias por todo Agustín.

Ardentía

Quen nunca veu arde-las augas do mar, non sabe o espectáculo que se está a perder.

Cando, por unhas determinadas circunstancias nas que non vou a entrar agora, o contido en fósforo das augas do mar alcanza uns determinados valores, calquera movemento que se produza na auga de noite provoca una luminescencia notable.

Surca-las augas da ría, nesa calma das noitiñas do verán vendo arde-las augas, é unha experiencia inolvidable. Ver por popa a estela luminescente que vai deixando a embarcación, as estelas que deixan os peixes apartándose do noso paso, saíndo como lóstregos por proa, a babor e estribor e hacia o fondo cal fogos de artificio. Todo eso dentro dunha calma só rota polo ruído dos trece remos nas chumaceiras dunha traiñeira ó entrar con golpe seco no mar que se abre a eles , “Todos a unha!” dicía Rabanico. Ou o ruído da auga que rompe na proa e volta a caer con pingas de luz o paso da embarcación na que, de madrugada, voltamos da festa Das Peras de Pontedeume, oíndo o fantasmagórico eco do motor e das palabras, que parece que rebotan na escuridade e non son nosas.

E o ver rompe-las olas nunha praia, cando hai ardentía, facendo esa especie de tirabuzón luminoso que se envolve contra a area, xa é o colmo do espectáculo de luz e sonido que nos mostra a natureza.

Dona Margarita

Á maioría de nos, cando tíñamos tres ou catro anos, as nosas nais mandábannos a escola que Dona Margarita tiña no Pedregal, mentres non se empezaba na “escola nova”, que era como se coñecía aínda polos anos cincuenta a escola da Tenencia.
Margarita tiña un parvulario en Redes cando aínda non había tal cousa na ensinanza pública. Que eu saiba non tiña formación académica ningunha, pero ela encargábase de que romperamos a ler e escribir e de que nos acostumáramos á estar na escola.

Era bastante berrona e de carácter un tanto acedo, pode ser que afectada pola coxeira que padecía de nacemento.
Dábanos clase no baixo onde ten agora Dora a perruquería, as partes baixas das paredes estaban desconchadas e ensalitradas, tiña unha mesiña e unha silla ó lado esquerdo da porta según se entraba, dende ali daba clase. Tiña, tamen, unha vara á que lle chamaba “el francés” que servía para poñer orden e manter a cativaría acomodada. Sentàbamonos nunhas filas de pupitres que deixaban un pasillo por onde, armados de tambores de lata e outros instrumentos que había nun estante na parede, nos poñía a desfilar tocando e cantando “Tropa con tropa, medio batallón, el padre de Fulanito es un borrachón”.
E así en sucesivas voltas de desfile tocaballe os pais de todos, ou case todos, que algúns merecían máis respecto e librábanse.
Ate que un bo día un contoulle o conto ó seu pai e este díxolle: cando volva a dicir eso, ti contéstalle ….
No seguinte desfile, cando chegou o de: “Tropa con tropa, medio batallón, el padre de Fulanito es un borrachón” o rapaz replicou “E Juan Pindanga e un mari.....ñeiro”; acabouse para sempre o do borrachón.
Os pupitres eran pequeniños e vellos, xa medio desartellados, escribiamos naquelas pizarras cós pizarrillos que cando caían ó chan rompían en cachos e alá ía todo.
Na parte de arriba, dando á rúa da Riveira, tiña un recunchiño cativo cun mostrador, nel tiña o estanco. Recordo aquela olor picante do tabaco, o Caldo de Gallina, o Bisonte, os Peninsulares e os Celtas,...

Ela e mailo seu irmán Juan eran solteiros, e o bo de Juan aguantaba estoicamente o seu mal carácter, xa que vivían xuntos na casa do lado, onde agora está A Pousada do Mariñeiro.
O local que hoxe ocupa a taberna, que a min parecíame daquela moi grande, era moi soleado e dicíanos ela que, cando facía bo tempo, tomaba baños de sol que eran moi bos para o reuma. Daquela a min eso dos baños de sol parecíame moi raro, os baños tiñan que ser con auga, ou non? Tamén dicía que despois de comer, ás veces, vía medrar o monte de Breamo, eso tamén me parecía moi raro, pero bueno, eu que sei como sería eso, misterios da mente humán.

Os Comediantes e outras xentes

Fai anos, ( antigamente, dicíase nos contos ) e sobre todo no verán, aparecían por aquí uns personaxes que levantaban moita expectación, sobre todo na rapazada aínda que tamén entre os maiores. Refírome aos comediantes, titiriteiros, teatreiros e demáis que deambulaban parando de pobo en pobo e interpretando o seu repertorio nas prazas pola “vontade” e unha rifa, polo xeral dalgunha botella de licor ou outra bebida e unha caixa de galletas surtidas, que adoitaban meter no descanso, para así complementar a pouca “vontade” do público destes pobos que asistiamos en bo número, levando os maiores cada un a súa cadeira e sentándose en roda o redor dos cómicos. Non sobraba nin o solto e era a xente remisa a desfacerse dunhas pesetas. Adoitaban chegar familias mais ou menos numerosas acompañadas de cans, cabras, burricos e algún mono tamén se ten visto, que ás veces ate facían algún número. Establecíanse primeiro no Campo ao pé dun plátano de boa sombra que había naqueles anos, e mais tarde no Pedregal, cando se canalizou o río e aumentou así a superficie da praza. Percorrían as rúas de Redes facendo o seu pregón da actuación da noite, tocando unha corneta, un tambor ou algún outro instrumento e acompañados de, se o traían, algún animal e seguidos dos nenos en multitude, eu entre eles.
Chegou nunha ocasión, un matrimonio de bastante idade, o home era faquir, e percorreu, como correspondía, as rúas tocando unha campaíña e anunciando "Esta noche, en el “Perigá”, gran función ..." ou entendeu mal ou alguén llo dixo mal, o do Pedregal, quero dicir.
Na actuación deitábase nunha cama de cravos e comía cristais rotos de botellas e lámpadas e a muller, ao final, pasaba a gorra para a vontade. Era deprimente, o faquir tiña unha delgadeza cadavérica e facíame imaxinar que debía de ter o estómago todo cheo de cortes dos cristais e que por iso non podía comer.

Non eran todos así, outros eran de mais categoría. Recordo un pequeno grupo de teatro que se hospedaba na pensión do Cabanés (hoxe de Muchola) e actuaban no salón de América. Un día, como tiñan pouco público, aprazaron a función para o día seguinte, co compromiso de que as entradas valerían. Ao outro día cedo, largáronse e non se volveu a saber deles.

Logo chegou a televisión e acabáronse esas cousas, a xente deixou de necesitar ese entretemento que tan agradecido era noutros momentos e foron desaparecendo. O último que recordo, actuou no Casino e era unha familia formada por un matrimonio e varios fillos que representaron un espectáculo con paiasos (Carasucia e Pocapena) equilibristas e demais, era un espectáculo bastante digno.


Foto: Grupo de titiriteros de Binefar