25 Anos de... Paz?

Vintecinco anos despois da finalización da Guerra Civil, o réxime de Franco decidiu expoñe-los froitos da súa acción.

No 1964 sendo ministro de Información e Turismo o hoxe demócrata Manuel Fraga Iribarne, puxo en marcha unha xigantesca campaña propagandística para conmemorar os vintecinco anos de paz en España, presentada como un gran triunfo do réxime de Franco.

Para elo, deixouse a un lado o discurso político de cruzada, que discriminaba ós vencidos de abril de 1939, en beneficio dun ton máis conciliador, que pretendía capitalizar a paz asociándoa ás melloras económicas e sociais que se empezaban a percibir.

O que fixeron entón foi encher as prazas das cidades e vilas con numerosos carteis que loubaban os seus logros, comparando situacións de antes e despois, como os da mostra deste artigo.

Recordo como encheron o Pedregal e o Salón de América de grandes carteis pegados sobre taboleiros de mais de dous metros de alto formando calles e os cativos correndo a xogar polo medio deles, entre todos estaba eu, que era un rapaz novo e asustado de algo que se escapaba a miña lóxica e comprensión de rapaz de aldea, recordo aquel episodio como algo desagradable ó igual que aqueles "simulacros" de elccións seudo democráticas que se facián para elexir ós representantes do tercio familiar, .... deus! que mal soaba aquelo!.

Bienvenido, Mister Marshall!

O Plan Marshall foi un plan dos EE. UU. para a reconstrucción dos países europeos despois da II Guerra Mundial. A iniciativa recibeu o nome de George Marshall, Secretario de Estado dos EE. UU..

Certas partes do mundo devastadas pola Segunda Guerra Mundial non se beneficiaron do Plan Marshall. España foi o único gran país da Europa occidental que quedou excluido, debido a que logo da gerra civil o réxime franquista cerrouse nunha política de autarquía e ostracismo, cerrando as portas a todo o que acontecía fora do país; non éramos Europa. Con certas reticencias os Estados Unidos decidiron ofrecer a España axudas económicas, a cambio encheron España de bases militares americanas e o réxime de Franco era, de tódolos modos, unha garantía de freno a influencias soviéticas.

Durante a década dos cincuenta, España recibiu financiación estadounidense, aínda que en menor medida que os países afectados polo Plan Marshall; esa e a ironía do título da película de Berlanga "Bienvenido, Mister Marshall"; de todalas maneiras foi un punto de partida da recuperación económica tras máis de dez anos de durísima posguerra.

Dentro de esa axuda estaba o suministro ás escolas de leite en po e queixo, que se repartían ós alumnos para paliar o deficit alimentario que padecíamos.
O leite en po viña en bidóns grandes de cartón duro e aros metálicos , e o queixo americano viña en caixas e era grande e moi amarelo, ás veces estaba rancio, o leite tamén, e sabía a raios pero cando non estaba moi bon, o queixo tiña moita aceptación por iso chegaba con menos frecuencia ás escolas.
Na escola da Tenencia había unha ola grande, para ir a buscar auga á fonte do río Novo e facelo leite, tiñamos que ir dous rapaces e volver con ela chea, e despois a lavar todo á fonte outra vez, si che tocaba era unha sorte. Carballeira, as veces mandaba xuntos a dous que estaban enfadados e non se falaban, pero á volta xa eran amigos, era o costume, indo a facelo leite amañabanse eses problemas. Os vasos para o leite, cada un levaba o seu e deixabanse quedar nunha estantería que había ó fondal da aula, ó principio eran de vidro e rompían moitos, o que tiña un de aluminio dos que traían dos bacaladeiros tiña sorte, logo empezou a habelos de plástico.

Que pobreza, visto dende o punto de vista de hoxe. Moita fame non se pasaba pero a alimentación era moi básica, había pouca variedade na alimentación, moito caldo e cocho e patacas e sardiñas. Hortalizas coñecianse poucas, o marisco comiase pouco, ... que destrago!

Mestres

Na vida dunha persoa son importantes os mestres que lle tocan. Eu tiven a sorte de ser alumno dalgúns bos mestres.

Lendo no xornal algo dó ceramista Fran Pérez Porto espertan en min as lembranzas de toda unha serie de vivencias dún tempo importante da miña vida.

Corría o verán do ano 1.96o e pico, era eu un rapaz de 15 anos, estudiante do bacharelato cuns resultados aceptables, cando un día meus pais plantexáronme a posibilidade de presentarme ó exame de aprendiz para Astano, que era unha das saídas laborais que había para os rapaces da bisbarra. Colleume de sorpresa a proposta e non sabía que responder, ti preséntaste e si aprobas xa pensarás si aceptas ou non, dixéronme.

Con esa idea presentei a solicitude e esquecinme totalmente do tema somerxido nun tempo de verán, de xuventude, de deporte, de praia, dos primeiros tonteos coas rapazas dun adolescente sen preocupacións nin obrigacións maiores.

Unha desas tardes na praia da Areamorta veume avisar un amigo, que te chama don Andrés, que vaias alí agora mesmo. Que me quererá, pensaba eu mentres ía cara á casiña que está xusto enriba do muelle da Areamorta, sóbese por unhas escaleiriñas moi estreitas e moi longas, alí daba el as súas clases particulares.

Cando cheguei onda el, miúda me armou! Non tes sentido nin responsabilidade ningunha! Maña un exame e perdendo o tempo na praia en vez de estar estudiando! …. Non sabía de que me falaba, e como veu a miña cara de estrañeza díxome, pero ti non sabes que o exame para Astano é maña? Non señor, eu non o sabía. Pois veña, imos a repasar os temas que poden saír na proba. E así me tivo todo o resto da tarde e ate a noitiña, estudiando.
Ó día seguinte aprobei o exame gracias a que D. Andrés Freire López, era mestre, preocupouse do que a min nin se me pasaba pola cabeza, sin o seu aviso seguramente nin iría a facer a proba.

Logo, xa nin me acordei do que me plantexara meu pai, de si aceptar ou non a praza, deixeime levar e entrei a formar parte do alumnado da Escola de Aprendices de Astano, tomando así a miña vida unha dirección determinante no devir do meu futuro e da miña, daquela, futura familia.

Era o Astano dos metaneiros, Laieta, e os superpetroleiros, Arteaga, Butrón, Santa María,..
O primeiro día de madruga obreira, esperando o bus do Ideal Gallego no Carballo, (moitas mañás de frío e auga teño no recordo), no medio dos homes que ían para o choio, mareeime no bus, botei o almorzo fora e cheguei ó meu primeiro día de traballo feito unha piltrafa humana.

E alí, na escola de aprendices coñecín a D. Xosé Mª Pérez Parallé, era mestre dos aprendices do primeiro curso e encargado da escola. Alto, pero menos do que parecía por ser seco de figura e moi dereito nos andares, pelo branco debaixo da boina, bigote fino, amable e ... que vou dicir, probe de min, de Parallé que non estea xa dito. Agradecerlle certas directrices e liñas que el definiu nun momento transcendental e que axudan a que a vida dun adolescente tome unha determinada dirección , e en boa medida a adición á lectura, pois gracias a el e os seus comentarios fíxenme socio do Círculo de Lectores, e ámbalas dúas cousas foron importantes na miña vida.

Estes dous homes merecen o meu agradecemento, moitas gracias mestres.

A traiñeira

Esta traiñeira bautizouna Manuel López Amado, e púxolle de nome, moi apropiado por certo, Derradeira.



Foi a primeira embarcación do "Club Remeros de Redes" e con ela empezou a súa andaina a sociedade. Era o ano 1.965 cando chegou.

Remábamos, Rabanico de patrón, que nos facía pasar pola escancha do Mourón . Dicía: atentos, larga remos¡¡.. pasábamos arrimados ás pedras.... Dios ¡¡ .. que tempos ... Había que coller velocidade e que o mar fora calmo, si non!!.
De popel Pépe o Pirixel, cando os demais nos queixabamos de que faciamos vexigas nas mans el dicía que o remo pulíallas e deixáballas mais finas. Era certo no seu caso. Nunha ocasión que faltara Pirixel, Rabanico púxome de popel. Eu, como era un cativo de 15 anos, quería cumpir e remaba tan entregado que lle fíxen pedir papas á mais de un; "Pa dios có cativo, pero para un pouco, joder!" dicía Germán.
O proel era Moncho do Moreno, era rápido cambiando o remo polo espadín nas ciabogas, Germán, Toncho, Toto Barcenas, Enrique o Beluso, Luis o Vivo, este cando iamos polo medio da ría entrenando dicía que lle tocaba o remo no fondo, e veña risas.
Julio Abelleira, Paco Queijas, Paco Varela, indo para Santander, a un campionato de España dixo ó entrar en Asturias, "manda carajo, como hay que poner la manos para salir de Galicia" moitos era a primeira vez que saiamos.
Tamén remou José Manuel Naveiro, iamos no bus de Ramón o de Ares que era "lento pero seguro" e Naveiro desesperábase, él era piloto de ralis e diciañe, "mete la cuarta Ramón", e Ramón con toda a súa calma contestaba "Y para que, alla adelante ya hay una curva". Eran eternos os viaxes con Ramón, que en paz estea. Camilo, Santidá, Manel, .... ainda ha de quedar algún mais. O que era dificil era xuntarnos a todos, a tripulación era de 13 remos e patrón, a veces entrena bamos 6 ou 7, era dificil coincidir os suficientes para facer un equipo por semana, había que traballar e non coincidian os horarios.

Tráeme moitos recordos, tiña nesa época catorce e quince anos, un cativo de merda no medio de outros maiores, eran o demo. Eu participei en tódalas regatas que se fixeron con esa embarcación.
E si non recordo mal, pois xa foi nos anos 66 e 67, foron dúas regatas do "Generalísimo" na Coruña e un campionato de España en Santander, que por certo non levámos a nosa trainera, prestáronos unha alí, en Santander, pero e que por Galicia entón non había apenas banco fixo.

Falando de Santander, venme a mente outra anécdota destas viaxes.
Despois da regata saímos a cear e a dar unha volta por Santander.... Eran xa as tantas da madrugada estabamos ó lado do bus de Ramón, aparcado no paseo que leva ate o Sardinero, e salta O Pirixel “Veña Marulo, chama dende aquel teléfono un taxi que nos leve o centro a tomar algo” “E a donde lle digo que veña?” “A donde vai ser! A o coche de Ramón!”. Pepe O Pirixel!.

A trainera usárase dous anos, e foi un medio de entrar no mundo do remo, había que participar nalgunhas regatas para empezar a recibir as poucas axudas que daban e a partir de eso pasarse ó banco móbil, que era o que se pretendía, o remo olímpico. Nos anos 80, empezouse a volver ó banco fixo, foi unha política empregada po las Federacións Galegas co gaio de darlle mais interese de cara o publico ó remo, como pasaba no norte, Asturias, Cantabria e P. Vasco .
Os cataláns, andaluces, e outros seguiron có remo olímpico, non entraron a participar no banco fixo.

Recordos!

Anxel Bello

Chamábase Anxel Bello Amado, era o electricista encargado de que "en Caamouco houbera luz", e da maneira que fora, atando os cables e puenteando da forma que só él sabía, pelandoos cós dentes ou agarrandoos ca boina a modo de aislante,..... ó final había luz!. O malo era cando tiña que sustituilo outro do gremio, o que chegaba de novo non se enteraba de como era o sistema de Anxel, non entendía nada, non estaba á altura, e que tíñamos o mellor. E en consecuencia, no seu momento fíxoselle un homenaxe, ... por algo sería. E foi porque era unha persoa sempre ó dispor do que os de máis necesitaran, refunfuñando pero ó final sempre atento.

Si había que matar un porco, chamabase a Anxel e alí estaba el po-la mañán cedo, os seus coitelos listos para actuar, e para tomar o café negro e a copa, pero sempre despois de rematar a faena que si miña nai lla ofrecía antes enfadabase e berraba, pero, "bueno, a ver, bota logo", por non despreciar.

A súa moza era de Samartiño do Porto, do bar O Trapiche, foi o seu un noivazgo de longa duración pero non exento de romanticismo, recordo velo subir po-lo Regueiral para ir a ver a moza a Samartiño tal e como se ve na fotografía, de corpo seco, mans nudosas, nariz aguileña, pelo branco con boina sempre, chaqueta gris, botas, bicicleta e caixa no portaequipaxes chea de bombillas fundidas para tirarlle ós cans, que xa o esperaban ladrando por onde pasaba. Que magoa cando morreu a moza, debeuno de sentir moito o bo de Anxel Bello.

Hai persoas que non deberían de desaparecer nunca, tiñan que ser eternas para seren modelos para os que van chegando a esta vida. Penso que Anxel Bello era unha desas persoas.

Higinia

Nesta pequena vila da parroquia de Caamouco do concello de Ares na Coruña, en Redes, viviron e viven personaxes interesantes e seguramente singulares, sen ser moi distintos dos que habería noutras vilas semellantes.

Unha destas persoas chamábase Higinia, era peixeira e vivia no Calexón. Era entonces, falo dos anos cincuenta, unha vella (dito con todos os respectos que merece este cualificativo, pois si temos sorte a vellos chegaremos) pequena, aínda que forte, morena de pel curtida e pelo canoso tapado sempre por un pano, sempre sorrinte e de falar alegre e alborotador, gustaba de levar aneles de prata nas mans.

Nun dos máis vivos recordos que teño dela véxoa subir do Pedregal por Redes arriba, co carriño cargado de sardiña, pregoando: “Que van saltando, son da ría da música”, coa súa voz cascada e forte e con aquel sonsonete que ela tiña e que resultaba tan propio.

Quen non recorda a Higinia! .. era nai de Rosita, avoa de Luis o Rabanico, Tobo e Manolo, e vendía a sardiña dos xeitos de Redes por toda a comarca. Era moi coñecida.

Os recursos da xente.

Unha curiosidade é o que se chegaba a facer para abonar as laburías.

As familias que tiñan gando na casa, utilizaban o esterco das cuadras.
Pero o esterco era insuficiente para a cantidade de terras que se traballaban en aqueles momentos.Como se solucionaba esa carencia? moi sinxelo.
Aquí aparece o outro oficio que tamén tiñan estas xentes tan sacrificadas, mariñeiros-labradores ou labradores-mariñeiros, non sei como sería.

Pois cando había esa necesidade a que aludíamos antes, saían ó mar e en lugar de buscar sardiñas, buscaban patexo, inda que a maioría das veces aparecía sen buscalo, e non se desperdiciaba, e si non íase ó mexillón. E logo usábanse como abono para a terra, tanto o patexo como o mexillón, no lugar do esterco e seguro que non eran peores abonos.
Como se ve na foto , era frecuente ver os carros de vacas no muelle do Pedregal cargando de abono para levalo ás terras. Dios!, e como cheiraba o patexo ó sol no muelle e nas terras e como o comían as gaivotas e os corvos.

Contábame miña bisavoa, que as penas estaban tan limpas por aquí, que ían a vela ou remo cando non había vento, a buscar mexillón hasta cerca de Cedeira. Viñan ca lancha cargada e cando facía mal tempo, polo medio do camiño había que tirar parte do mexillón para non ir o fondo. E algún por non facelo, tense ido. Ou varar nalgunha praia, para poder achicar auga e volver a navegar….. mil historias.
E posible que fora un pouco esaxerada, por descoñecemento, pero indica que non era cerca ate onde chegaban buscando o abono (mexillóns) para cosechar e logo comer patacas e pan de maínzo,... impensable nos tempos de hoxe!

Dous oficios, doble traballo

A xente de Redes, non vivía exclusivamente do mar.

Había outro medio de vida, as terras que rodean o pobo, eran propiedade das xentes de Redes, e nelas traballaban.
E digo había porque agora, practicamente non quedan aquí labradores, os que cultivan algo fano, a maioría, por entretemento.

Un pequeno número de familias vivían só da terra.
Pero a maioría tiñan dous oficios, as mulleres atendela casa e os fillos, e a labranza, e os homes o mar en tarde-noite e a labranza para “descansar” nos ratos libres, e o de durmir, cando se podía.

Polo Castelo, Agra, Sabadelle, A Chaeira, Fontemerdeira, Os Campos, A Redonda, e así hasta chegar polo outro lado a Os Páxaros e O Curbeiro, pasando por Ríos, Liñares, Riosouto, que eran zonas de horta e frutais, víanse nas épocas de labor, as xentes traballando nas laburías.
Sementando patacas ou maínzo e fabas, o trigo que tamén se sementaba moito, a remolacha para o gando, plantando coles ou repolos, ou ben sachando ou colleitando, ou segando, sempre había xente polas terras e estas estaban limpas e abonadas e non como se ven na foto actual.
Recordos das mallas do trigo no Pedregal, na aira de María do Raso, no Campo, en Curmá, Mazaido, na Solaina…. Que calor facía e como picaban os “caños” que quedaban despois de separar o grao e a palla. ….. As xentes axudándose uns os outros, tomando a merenda nas plantas de patacas ou nas segas.

Outro grupo ganaba o sustento na industria, (O Arsenal, Astano mais tarde, Fenya, Fábrica de lápices e outros talleres e comercios da zona) tamén na mercante ou na emigración.

Pero esa xa é outra historia e outras economías distintas.

De redes e de redeiras

E logo de encascadas había que volver a poñelas a secar, tal e como vemos na foto a Jaime na cabria tendendo e a Juan na buceta dando de man o aparello.
E antes de saír ó mar embarcalas outra vez.

Había outro oficio relacionado con as redes, eran as “redeiras” ou “atadoras”, as encargadas de reparar os aparellos cando rompían, o cal sucedía frecuentemente, pois ou ben por largar moi cerca das pedras ou por recollelos moi cargados, de xebra as máis das veces, de patexo ou algunha vez de peixe, que tamén podía suceder.
.- Hai que ir atar, hai “avaría”.
Esta frase téñolla oído dicir moitas veces a miña bisavoa, que era redeira.
Si a avaría era grande e era durante as primeiras horas da noite, chamábanas a hora que fose, dúas, tres, catro… da madrugada, e aló ían coa súa ferramenta, un banquiño pequeno que era o mesmo tempo o caixón onde levaban as agullas de atar, as plantillas da medida da malla, a navalla, a pedra de afiala, os fíos para atar os aparellos e todo o necesario para telos listos para a marea seguinte ou canto antes, que a veces non daba tempo.
Nesas ocasións, recordo ir a levarlle o almorzo, acompañando a miña avoa, a súa filla, e logo o xantar si a reparación non remataba, a unha casa que está por detrás do garaxe de Román Barros, (a escola pía) e a unas bodegas moi ben feitiñas que hai aínda hoxe na calle Nova, a altura de Portoradeiro, son as que nunha delas, en letras de obra, pon enriba da porta CHALE 29. Teño estado alí vendo como ataban Aurea, avoa de Luis O Vivo, e Teresa Calvo, sentadas no banquiño casi a altura do chan, cas pernas estiradas e suxeitando o aparello ca punta dos pes e aqueles movementos das mas rápidos e precisos, refacendo incluso as partes de rede que faltaban.

Homenaxe ás, que eu saiba, foron as últimas atadoras de Redes.

Aínda que anos despois vin atar tamén a María Eugenia, a muller de Antonio Grande, ela nono facía como profesional, e xa eran outros tempos, os das tarrafas. E esa xa é outra historia.

As bodegas da casca

Había outra operación que era necesario facer cos aparellos.
As redes eran, como xa dixen, de fío de algodón, e en consecuencia brancas, era necesario tinguilas para facelas menos visibles no mar e sobre todo, para conservalas. (Tamén se lle facía antigamente ás velas das lanchas e botes)

Esto facíase nas “bodegas da casca”, onde había unha caldeira na que se quentaba auga, queimando leña debaixo e se fervía casca de piñeiro, facíase así un tinte no que se cocían as redes para que colleran a cor castaña que tiñan.
Esto había que facelo periodicamente, pois ó usalas a diario as redes íaselles lavando a cor e era necesario tinguilas de novo.
Estou vendo ós mariñeiros, cruzar o Pedregal ou subindo as escaleiras da Areamorta, po la calle da Riveira, cada un cás voltas de aparello que lle tocan ó lombo, a boina, as zocas, ou xa despois as botas de goma, en fila cal unha santa compaña, cara as bodegas da casca. Cachete, Tizón, Antonio o Zurdo, Juan Pindanga, Jaime, Campitos, Pirixel, .... Pero este traballo non era dos peores, mentras se cocía o aparello, asábase algún compango no lume e con pan e un pouco viño, e algúns contos, a cousa levabase ben.

Ó acabar a operación baleirábase a caldeira e tirábase a casca ó mar por un desaugue de madeira, que se conserva en parte e que se aprecia na foto, e vertía nas rochas que hai debaixo, que xa tiñan sempre a cor da casca.
Que ben o pasábamos os cativos nadando na auga quente! E despois saiamos tamén encascados, como os aparellos.

As cabrias e as pedras da Areamorta.

Redes visto dende o mar, estaba rodeado das “cabrias” onde se colgaban as redes a secar.

Era este un traballo engadido que tiñan naquel tempo os mariñeiros.
Como os aparellos eran de fío de algodón había que poñelos a secar, para que non se pudriran, cada día ó chegar do mar e voltar a embarcalos antes de saír.

Por eso nas fotos antigas de Redes sempre se ven as cabrias e as redes colgadas bordeando a riveira.

Había na parte alta da praia da Areamorta, contra o barranco, unha franxa de pedras de ata catro ou cinco metros de ancho, onde tiña máis ancho, que eran moi típicas desta praia. Estaban moi traballadas polo mar e eran lisas e redondeadas; no verán estaban quentes do sol e era unha gozada deitarse nelas logo dos prolongados baños que nos dábamos.

Estas pedras foron desaparecendo unhas tapadas polo barro que caeu do barranco e a area que se lle aportou á praia e outras expoliadas, levaronnas nas lanchas para tirarlles os "peixes bravos" (delfíns) e alonxalos así das redes, recordo que viñan tamen lanchas de fora de Redes a buscalas,... unha magoa, porque eran unha seña de identidade da Areamorta.

Alí tonteábamos cas rapazas cando éramos novos, nas sesións de solarium pos baño.

Recordo nos anos cincuenta-sesenta, cando viña o "do ferro bello", viña cun carro e dicía: Compro ferroo, cobre metal, aluminioooo!. Entón os rapaces xuntábamos todo canto ferro bello encontrábamos, levávamosllo e dábanos unhas pesetas por el; que boas eran!. Era moi ben pagado o plomo, que nos adicábamos a buscar entre as pedras da Areamorta, do que caía dos aparellos que se tendían nas cabrias, encontrábamos moito.

As pedras da Areamorta, que tesouro perdido.

---

Un pobo Mariñeiro.

Esta vila que agora se ve tan turística e chea de veleiros, non foi sempre así.

Fai anos estaba chea de lanchas que se dedicaban a pescar sardiña có arte do "xeito".

Esta é unha arte de pesca selectiva, que consiste en largar unha serie de panos de rede que teñen nun borde corchos e no outro plomos, así cando se largan por popa, quedan formando unha barreira e ó pasar o peixe queda “mallado”, pescase so o peixe que da a medida da malla da rede e o que é menor pasa.
As redes eran dunha anchura de sobre dez ou doce metros e dunha lonxitude de arredor de cen, largábanse aparellos compostos por varias redes formando unha barreira de mil ou mais metros.
As postas facíanse en varios lances e recollidas, de noite (o asexo) ou ó amañecer (o amanexo) e a pesca contabase por milleiros e vendíase por caixas ou por ducias.

Nos anos cincuenta e sesenta aínda había en Redes bastantes lanchas. Podo recordar algunhas como o San Vicente de Vicente do Baleiro, o Imperio e o Galicia de José do Calvo, o San Ramón de Jesús o Cambalete, o Miramebién que non recordo si era do vello Grande, a Marieta que patroneaba Faustino, A Lolita dos Meiriños (O vello Santos e os seus fillos Manolo, Celso, Paco e José formaban a tripulación), o Nonchodigo de Paco Bello,
Desta contabase a seguinte anécdota:
Cando foi dala de alta na Comandancia preguntáronlle:
- Nombre de la lancha.
- Nonchodigo.
- Déjese de tonterías y dígame el nombre de la lancha.
- Nonchodigo.
- Oiga usted o me dice el nombre de la lancha o ….
- Desculpe usted pero o nome da lancha e Nonchodigo” .

Nas tardes do verano, aquelas tardes de sol, sobre as cinco ou as seis, cando se preparaban para ir ao mar atracaban no múelle dez ou doce lanchas, e xuntábase unha morea de xente que parecía aquelo unha festa.
Calculando cinco ou seis tripulantes por cada unha, os cativos que estábamos bañándonos polo muelle, as mulleres dalgúns dos mariñeiros que traían os cestos da comida antes de saír, mais uns cantos que aproveitaban para ir a botar unha parrafada, habería nalgún momento sobre cen persoas. Viñan homes de Limodre, San Juan, San Martiño e por suposto de todo Caamouco.
Aquelo era síntoma de vida, de traballo, de pobo!

Antes de irse enchían os garrafóns de auga fresca na fonte de Portoradeiro, ás veces mandábannos a buscala nun caiuco a algúns dos cativos que andábamos por alí. Recordo unha vez que foramos dous ou tres, éramos novos e non “xinguíamos” moi forte, ó volver sopraba nordeste fresco, andabamos para atrás en vez de avanzar, menos mal que Pallarés estaba pendente e nos botou unha man dende terra que si non…. Que tempos.

Un agarimoso recordo para o amigo Pepe Pallarés.