A Feira do Viteún

Hai tanto que non escribo aquí que xa logo non me lembro de como se facía, pero, "por orden de la superioridad", vou tratar de contar outro dos recordos que, dos tempos de María Castaña, aínda me quedan na cada vez máis embarullada cabeza. Un destes días atrás iamos dando un paseo anti-colesterol desde a Redonda, a Palma, o Segaño e volta (aínda hai uns anos facíao correndo como si nada e agora...), e como moi ben sei, pola miña afección de moitos anos de corredor de fondo, cando pos o corpo a traballar en automático a cabeza tamén traballa pola súa conta e voa e vai dun pensamento a outro, e sen saber como nin por qué fun desenterrando e narrando o recordo de cando, de pequeno, calculo que con cinco ou seis anos, aló polos últimos anos cincuenta, acompañaba a miñas avoas a A Feira do Viteún no pinar da Magdalena de Cabanas. Saíase de madrugada, aínda de noite e a pé, levando unhas galiñas, uns galos, un porco xa criado para traer outro noviño para criar, ... o de levalo porco era unha odisea, con unha mazá ou unha espiga de maínzo cravada nun pau un pouco largo enganábase ao porco, para que andase, poñéndolla diante. Había que acomodarse ao seu paso, non quedaba outra! Habíaos que andaban ben, pero como cadrara un que non quería andar tíñalo claro. Algún recordo que logo de subir o Regueiral, xa a altura do túnel do ferrocarril, deitarse na cuneta e non haber forma de facelo andar máis. Aquí me quedo, parece que decía o animaliño. E con todo o camiño que faltaba aínda! O recorrido ate a feira polo Regueiral, por Limodre, San Martiño e a costa do Vinteún era unha romaría de xente que se incorporaba nos cruces, ou adiantándote os que andaban máis, ou adiantando aos que andaban menos, saudándose e facéndose comentarios uns e outros. Contábame anos despois miña avoa que eu camiñaba caladiño e sen protestar, pero dicíame de un certo neno, que era gordiño e custáballe camiñar, e choraba, e non quería, e sei que súa nai dicíalle "Pero a ver home, mira para este neniño, moito máis pequeno que ti e como camiña". Xa logo de vender o porco e comprar outro para críalo, si a operación fora rendible, igual tiñas sorte e mercábanche un regaliño. Acórdome moi vivamente dun coche que me mercaran nunha ocasión. Era un Renault 4/4, era de lata e da mesma cor e igualiño que os de verdade, tan ben feitiño... díos, que bonito era.

Teresa Calvo Permuy

Teresa quedou viúva moi nova e, como noutros moitos casos, iso marcou o resto da súa vida.

Cando casaron contaba ela que seica dixo o cura, - “Que non teñan pena por casar as mozas de Redes; ata se casa Teresa!” -. Non debía ser moi guapa, pero tiña moi bo humor. Tampouco tiña moita sorte a pobre, xa tivera outro mozo, Fransisco, (dicía ela empregando o seseo típico das persoas maiores de Redes), que enfermou e morreu pouco antes de casar.

Ó que iamos. O meu bisavó Vicente foise para Cuba ós dous meses de casarse, deixando "encargada" unha filla, un par de anos despois veu dar unha curta visita e volveuse a ir deixando outro "encargo", esta vez un fillo. El ía mandando os seus cartiños da Habana, andaba nos viveiros, e con eles estaban facendo unha casa. Un tempo despois chegou a noticia, trouxérona os que viñan de aló. Vicente caera ó mar e comérano os tiburóns no golfo de México .

Pobres, tiveron de matrimonio real catro ou cinco meses. A partir de iso todo foi para Teresa traballo para rematar a construción da casa, e criar dous fillos pequenos. E viúva. Para máis, enfermou dos oídos e logo de perder o tempo e os cartos en consultas médicas na Coruña, quedou totalmente xorda. Non me imaxino a pobre Teresa indo a Coruña ós médicos naqueles tempos, cada viaxe sería unha epopeia, para ó final quedar igualmente xorda.
Cando chegou a TV tiña xa setenta e pico anos e levaba mais de corenta xorda, e aínda así era de ver como interpretaba, sen oír gota, o que pasaba na pantalla, facía comentarios que sorprendían os que estábamos alí; e a maioría das veces non ía descamiñada.

Pero era unha muller forte e tirada para diante, e entre a labranza, ir os mexillóns para as terras, -"Coma os homes" dicía ela-, atar e facer redes, xa que era redeira, criou ós fillos e acabou a construción da súa casa, e boa casa que fixo.
O mestre de obra foi o seu irmán Xosé Calvo, o do forno, que ben lle valería de axuda.

Conservou o bo humor sempre, agradecía moito que a escoitaran cando contaba as súas historias, era un gusto escoitala, có moito humor que tiña facíanos rir a todos.
Recordo como lle gustaba, xa de velliña, tomar un vasiño de viño encima das comidas, gardábao sempre pára o final, e dicía nunha especie de brindes, - “O meu amigo,…. Dáme a vida”. Esta frase tiña un dobre sentido e era unha das súas humoradas, xa que o viño era de Bodegas Amigo, e ademais como se movía moi pouco, tería ese frío que se mete nos ósos, que te destempla, e ó tomar o viño daríalle esa calor que lle daba a vida.
Tamén dicía do caldo: "É a raís do corpo".

Non quería sopas de sobre, nin avecrém, nin cousas artificiais, xa era unha partidari da alimetación ecolóxica; cando había para comer algo deso, desculpábase, non tiña fame, non protestaba nin nada, a miña nai xa sabía o que pasaba e xa o tiña en conta cando cociñaba.
Comía de todo, sen problemas de estómago nin nada, agradecía moito os iogures, os xelados no verán, as galletiñas e a copa de Sanson a merenda, era un pouco larpeira; pero cousas de sobre, nada.

Cando lle amosaron o seu primeiro tataraneto, o único que chegou a coñecer, dixo con alegría, - “Meu neniño, Deus te garde, - púxose un pouco seria, e dixo mirando para todos -, este é o que me ven botar a min. É lei de vida.”

Era Teresa Calvo Permuy, era a miña bisavóa.

O muelle da Areamorta

Mentres un e novo non ten tempo para pararse a mirar para atrás, todo é correr para adiante, con moita présa, tratar de facer moitas cousas, de estar en moitos sitios, e si fose posible en máis de un á vez... Ate que pasan os anos e te paras un pouco, e empezas a fixarte un algo máis no que tés ao teu arredor. É moi interesante revolver nos papeis e retratos antigos que adoita haber en tódalas casas. Repasar vellas escrituras e testamentos e fixarse nas datas e nos acontecementos familiares que nos mostran estas, axúdanos a situarnos no entorno no que nos movemos, a descubrir relacións de parentesco que ao mellor descoñecíamos. Nun entorno tan pequeno, como é esta parroquia de Caamouco, os lazos familiares que unen a uns veciños con outros e a estes cuns terceiros forman unha rede que acaba abarcando á practica totalidade da comunidade.

É moi interesante percorrer estes fíos. Na parede do comedor da casa da miña avoa hai, (alí seguen estando, logo de moitos anos; na "súa" parede) dous retratos, un home e unha muller inda mozos e cun certo aire de parecido entre eles. Teño preguntado moitas veces e téñenme dito outras tantas: "son José e Josefa, os meus bisavós", dicíame miña nai. Eu seguía preguntando "e logo, non son irmáns?". "Non, son matrimonio". O home do retrato foi un dos que, como outros moitos, contribueu a tecer esta rede. José Antonio Deus Mártinez casado en primeiras núpcias con Antonia Josefa López Vilar, e en segundas con Manuela Fernández Varela. Dos seus dous matrimonios naceron tres fillos e catro fillas entre os anos 1.869 e 1.883. Cinco xeneracións despois queda en Redes unha númerosa descendencia del. Do que puidemos saber de José Antonio Deus Mártinez (1.837/1.894) o máis salientable é que, según se di na familia, foi alcalde de Ares. E que foi durante o seu goberno municipal a tramitación e execución da obra da rampla da praia da Areamorta. Si ben cotexando os papeis que forman o Expediente sobre la recomposición del camino y rampa de Carreiro da Areamorta" vemos que quen firma como alcalde accidental é Andrés Lobeira. O mencionado expedente componse de: Certificado da acta de aprobación da obra en sesión plenaria do concello, celebrada o día 13 de Xaneiro de 1.884; do informe das condicións que tería que reunir a rampa, feito por un mestre canteiro no 2 de xuño do mesmo ano. "Reparaciones precisas para el transito de la playa de Redes denominado Carreiro da Areamorta"; do plego de condición da subasta da obra e prazos de execución da mesma, datado o 21 do mesmo mes; hai tamén unha acta de subasta do 30 de xuño, onde se indica que o concurso foi declarado deserto ao non presentarse, no prazo estipulado, ningún licitador. Pero que, non obstante, encontrándose na sala Don Leonardo López Vázques, este comprométese a acometer e finalizar a obra nas condicións que se acordan. Da comunicación da finalización desta dá conta o señor alcalde en sesión do 26 de outubro, catro meses despois. Designase neste pleno unha comisión encargada de "reconocer" ditas obras e informar; a comisión está formada por tres señores, sendo un deles Don José Antonio Deus, mentras segue sendo alcalde accidental Andrés Lobeira. O que índica que, en ese momento polo menos, José A. Deus non era o alcalde de Ares.

Ao marxe de todo isto é de destacar a vital importancia para o pobo de Redes, e por extensión para Caamouco, desta obra que hoxe nos parece insignificante. A xente de Redes usaba as lanchas tanto para as súas actividades laborais, como para desprazamentos comerciais, de lecer, ou doutra índole. Traíanse por mar os enseres, mobiliario e todo tipo de suministros necesarios. Tamén se facía por mar dende a asistencia a consultas médicas ate ás festas tanto a Pontedeume como a Sada, Betanzos, ou A Coruña. De aí que o acceso dos medios de transporte e distribución de mercancías dende e ate a ribeira fora fundamental. A documentación fotográfica de que dispoñemos móstranos que, daquela, no que hoxe é a Avda. Gaspar Rodríguez, no tramo que baixa dende a rúa do Medio ate o Pedregal, eran dúas rúas (a actual de Abaixo e outra rúa, parece que chamada do Pedregal), e no medio das dúas había unha ringleira de casas, talk e como se aprecia nesta foto do Pedregal.

Estas rúas, que chegaban ate a riveira, eran dunha anchura insuficiente para achegar ate o mar os medios de transporte utilizados daquela, fundamentalmente carros de bois ou vacas. Por outra banda a praza do Campo era o foro público e punto principal de reunión, e por tanto o sitio mais axeitado do que se dispoñía para depositar e proceder á distribución dos productos e mercancías que chegaban a Redes polo mar, xa que o Pedregal, daquela, era unha ribeira e as preamares chegaban case ó pé das casas e, en consecuencia, non permitía o seu uso como praza. Estas circunstancias fixeron necesaria na Areamorta unha infraestructura que facilitase a manobra de carga, descarga e acarrexo das mercadurías dende este punto de atraque e desembarco ate o punto de distribución e reparto, que era a praza do Campo. Como resumo de todo isto temos: que parece que o tataravó José Antonio Deus non era alcalde senón concelleiro nese momento. Si ben, como o mencionado expedente pon no seu título, estes traballos foron de "recomposición" da rampa, non di de construcción,.... e posible que cando se fixo por primeira vez el fora o alcalde?.

O cal non ten maior importancia. O interesante é constatar, mirando nos "papeis vellos", a existencia das persoas, e as obras que foron deixando no seu paso polo mundo os nosos antergos.

Señoritas de caldo á merenda.

Contábame miña nai que, cando ela e a súa irmá xemelga eran mociñas, as rapazas de por aquí, cando aqueles bailes que se celebraban no club, chamaban a atención do ben vestidas e amañadas que ían. Había de ser porque, a que máis e a que menos, tiña algún familiar en Cuba, o pai, un irmán, ...., e mandaban un diñeiro que daba ás familias un alento e sin ese apoio non sería posible.

Pois contábame ela, que nunha ocasión pediulles baile un rapaz de fóra, e como elas estaban acompañadas dos mozos que naquel momento non debían de estar ao seu lado, dixéronlle que non; e díxolles el con cara de ofendido: Mira para aí!, as señoritas de caldo á merenda!.

O cal foi motivo de risas e bromas para moito tempo entre as dúas xemelgas. Pois o que menos se imaxinaba aquel mozo era que a elas, que non tiñan pereza para esas cousas, en calquera momento, ocurríaselles, e facían unha ola de caldo para a merenda.

Así eran as Chefas, que xa de maiores, aplicando o dito coma unha especie de cura de humildade recoñecíanse como señoritas de caldo á merenda.

E falando de caldo, xa na miña nenez, aló nos anos cincuenta, era común ver, nas noitiñas de xullo e agosto, a xente ceando sentada na porta da casa, armados de cunca de caldo ou prato de tortilla, en animada conversa cos veciños. Nas escaleiras da casa de meus pais, como tiñan moito acomodo, sempre había tertulia. Pero, craro, é que non había televexo nas casas.

A Coca Cola

Puidemos ler na prensa do seis de xuño do 2.009 que era o quincuaxésimo aniversario da fundación da empresa Begano (Bebidas Gaseosas del Noroeste) en principio distribuidora e logo, xa no 1.961, fabricadora da Coca Cola.

Boh, e qué?... Pois que, daquela, ao ler a noticia acordeime da primeira Coca Cola que probou aquel cativo de poucos anos que asistía, na compaña dos seus pais, ás súas primeiras festas Das Peras de Pontedeume.

Logo xa virían outras Peras cos amigos e amigas ao longo dos anos; pero daquela primeira quedoume no recordo aquel momento sentados nunha das mesas que poñía o Martiño, case chegaban ao medio da estrada, acompañados doutras persoas coñecidas e rodeados de toda aquela morea de xente en festas que paseaba naquela noite de finais do verán, cando meu pai me convidou a unha bebida nova, que se chamaba Coca Cola. Viña nunha botelliña moi feitiña e tiña unha cor moi rara, non se parecía á gasosa nin ao refresco de laranxa, nin ao de limón ..."Sabe a farmacia", díxenlle a meu pai, e xa non quixen máis.
Foi a primeira vez que a probaei, pero non a primeira que a vin.
Na casa das avoas Teresa e Alejandra, nas escaleiras que subían ao piso de arriba, habia na parede da esquerda, unha portiña que daba a unha furna maravillosa dode había ferramentas de atar os aparellos, martelos e estopa e botadores para calafatear as lanchas, todas metidas en saquiños de lona. Había temén un coco baleiro (era impresionante, tiña ollos e boca!) e tamén había unha botelliña pequeniña de Coca Cola. Dixéranme que a troixera meu bisavó da Habana...unha mostra debía de ser.

Xa hai desto case sesenta anos, e ao longo deste tempo a bebida da que todos oimos ou limos as "historias" do seu descubrimento e fórmula secreta, a Coca Cola, conquistou o mundo.

E non é ningunha esaxeración o que digo, xa que non hai recuncho a onde un chegue que non encontre a chapa redonda, abolada e enferruxada cravada con puntas nunha parede. Ate fixo cambiar, ou polo menos unificar, a Papa Noel a cor do seu uniforme, que en Europa, según os paises, o San Nicolás, precursor do Papa Noel, era azul, verde, .... pero Coca Cola, coa súa campaña de 1.931, conseguiu que en todo o mundo sexa un vello rubicundo, orondo e vestido de vermello.

Quen non ten tomado unha Coca Cola?

O adro da igrexa de Caamouco.

A igrexa de Caamouco ten unha situación privilexiada, as vistas que se disfrutan dende alí arriba impresionan ós que a visitan por primeira vez.

Fai anos o adro da igrexa estaba pechado por un fermoso e antigo muro de pedra con dúas entradas. A de atrás saía ao camiño que sobe para A Malata, saíase por esta porta nas procesións das misas de celebracións como o Corpus, a Pascua ou o domingo de Ramos, con palio e todo o aparato propio destas celebracións. Por un carreiro feito con espadanas e flores dábaselle a volta ao rededor do cruceiro e volvíase polo outro lateral da igrexa.
A outra entrada estaba fronte por fronte á casa reitoral e era a entrada principal.

Estaban as dúas pechadas por uns portais de ferro forxado e pintado de negro e tiñan en grandes números a data da súa construción, 1900.Bo material o empregado, pois logo de máis dun século, case nada, 108 anos!, un deles aínda está de moi bo ver!.
Nun momento determinado, anos setenta ou oitenta, a miña memoria non é todo o boa que debese e non recordo ben a data nin a secuencia pero si teño a constancia do que pasou, eliminouse a maior parte do muro e os portais desapareceron, deixando o adro aberto ó camiño.

Hai que recoñecer que se gañou espazo para unha das cómodas pragas modernas, os coches, pero se perdeu en cambio o encanto que tiña aquel antigo recinto con toda a súa historia, a dos nosos antepasados, a de tantas e tantas xentes que pasaron e disfrutaron dese lugar.

E os portais?... esa xa é outra historia.

BACALLAO Ó FORNO

E como non soio de pan vive o home (nin de recordos tampouco), vexámos unha receita moi facil de bacallao ó forno. Dou fe de que está moi bo,.... polo menos a min gústame!

Dous días antes limpase o bacallao e cortase en cachos ó gusto, separando os grosos que desalagarán 36 horas dos finos que lles chega con 24. Cambiar a auga con certa frecuencia.

.-Nunha tixola pochar un par de dentes de allo, cebola en xuliana e pemento en tiras, que sexa dabondo para cubrir o fondo dunha fonte de fornear.

.-Reserva-lo aceite para botarllo despois.

.-Fritir patacas laminadas para cubrir a cebola na fonte.

.-Poñer enriba o bacallao cá pel cara arriba.

.-Verter por riba da fonte có bacallao o aceite de fritir as cebolas e pementos.

.-Engadirlle ½ vaso de leite.

.-Botar unhas febras de azafrán, pirixel e pan raiado por riba.

.-Quenta-lo forno a 180º uns minutos antes, meter e fornear 15 ou 20 minutos colocado a media altura.

Si gustan as olivas, combina ben coas negras, podenselle poñer ó redor unhas cuantas picadas, e si se quere que estea un pouco picante engadeselle un chisco de pementa.

E bo proveito.

Era un bodrio, pero ....

Logo de tanto tempo sin vir, máis de cinco meses, é unha triste nova a que me trae por eiquí.

Caeu o Club de Remo, para moitos era o Marítimo, pero para min será sempre o Club de Remo; é dificil cambiar logo de tanto tempo e mañán cumpro a nada despreciable cifra de 58 anos, fifty-eight years old, que diría un british.

Como moi ben se apunta no Caamouconet: ".... o vello local sería feo, invadiría o que fose, estaría vello, .... pero para moitos é unha parte da nosa historia.

Sabemos porqué, como, e quen o fixo .... e o que nos queda por decir é que cumplíu, valéu a pena."

Cantas fins de semana traballando para facelo. Facíase todo, ate se armaban de forma manual os ferros para vigas e columnas, creo recordar que se fixeron á man moitos dos bloques de formigón, alicatar duchas e baños .... todo eso sin ter moita idea, así quedou! Pero cumplíu, valéu a pena, xa que deixa en varias xeracións de "rapaces" recordos e vivencias inolvidables. O tempo pasado alí reparando nas embarcacións, había que remendar nelas continuamente; os entrenos con todas as penalidades que había que pasar para baixar os barcos por aquela rampa de terra, como escorregaba cando estaba mollada da choiva ou cando subías cos pés húmidos!; e meterse ao mar para poñelas a flote, que fría estaba a auga do mar no mes de marzo, dios!; as regatas que, cando eran en Redes, enchían o Pedregal de barcos e xente, todos aqueles equipos saíndo do muelle e enchendo as amarras; e cando había que ir a regatear fóra, xuntarse de madrugada no Pedregal, colocar as embarcacións no teito do autobús, amarralas e sair polo Regueiral arriba para aquelas viaxes interminables a Santander, Bañolas, A Tranquera, Mequinenza, Sevilla, ... que dificil era saír de Galicia, dios!

Quedan tamén os recordos dos moitos momentos vividos con aqueles que xa non están con nós...

Contribuíu a formar a persoalidade, a forma de ver a vida, a camaradeiría, o traballar en equipo e por altruismo, sin esperar nada a cambio, e toda unha serie de valores máis en todos aqueles que pasaron por alí. Por eso penso que "cumplíu, valéu a pena" o facelo e ver alí aquel "espantallo" todos estes anos.

E ademáis, despois de todo non é tan triste a nova que me trae por aqui de volta como pensaba ao empezar a escribir esto. Non é tan triste, xa que van a facer un Club novo e moito máis bonito que o outro. E van a facelo moi rápido, rapidísimo, ... non si?

As rodeiras do carro da vida

Fixástesvos algunha vez na marca das rodas dos carros que hai nas penas que separan as praias da Campa e da Ciscada?.... seguro que si. A min, sempre que as vexo, lévanme a pensar en cantos carros de area e de xebra tiveron que pasar por alí para deixar semellantes rodeiras.
Aínda que hoxe está prohibido, antes sacábase das praias moita area para a construción; e estas dúas, a Campa e a Ciscada (por certo, as dúas están en Caamouco, a parroquia de Ares empeza ó outro lado do regato da Ciscada), a pesares das rochas que as separan, eran as de máis fácil acceso da bisbarra; por iso eran tan usadas e por iso as rodeiras están de testemuñas mudas do tráfico dos moitos carros que as deixaron.
Así han de ser as rodeiras que vai deixando o carro da vida en nós de tanto ir e vir carretando as alegrías e os desgustos, as glorias e as penas, o bo e o malo de toda a máis ou menos longa existencia de cada un. E así como nos penedos tamén entre nós haberá uns máis duros, nestes a vida deixa poucas rodeiras, e outros máis sensibles nos que a vida vai deixando unha pegada profunda e notable.

Unha de palleiros

Como dicía o outro "xa non hai palleiros".
Pois non, por aquí xa non se sementa o trigo e xa non se fan palleiros; xa non se ven aquelas maxestosas montañas amarelas cando a palla era aínda fresca e dun branco ás veces xa podrecido cando se ían tornando vellos. No palleiro durmía o can, furaban os gatos para faceren os seus niños, aniñaban e poñían as galiñas naqueles niños descontrolados que aparecían logo con aquela fartura de ovos inesperados, e tamén xogaban os cativos.

Ós cativos sempre lles gustou moito xogar nos palleiros, subir ate o seu cumio e logo lanzarse ladeira abaixo, escavar unha cova na palla e esconderse nela…. Daban moito xogo os palleiros.

Tamén lles gustou sempre moito a os cativos o lume. Ter unha caixa de mistos, xa non digamos un chisqueiro, era motivo de orgullo.

O perigoso é cando se xuntan cativos con lume ó pé dun palleiro.

En Redes, na casa de María do Raso, sempre había un fermoso palleiro na aira; estaba situado nun recuncho que quedaba entre o hórreo, a muralla do patio da casa onde vivía antigamente Enrique o carteiro (hoxe a de Emilita) e a traseira da casa de Filá, onde vivían Pepe Rubianes e Manola.

Certo día da segunda metade dos anos cincuenta, á tardiña, na esquina que quedaba entre o palleiro a muralla e a casa xa ditas, xuntámonos catro amigos, como xa fixéramos outras veces, para os xogos e contos propios daquelas nosas curtas idades, teríamos entre seis e oito anos calculo eu; a diferenza era que aquel día un de nós tiña unha caixa de mistos. Aquilo estivo a punto de converterse nunha traxedia.

O palleiro estaba separado das paredes que o rodeaban o xusto para poder pasar e deixaba na esquina un espazo no que malamente cabíamos. Cando nos demos conta a palla estaba ardendo, e a que velocidade e con que rapidez avanza o lume na palla; tres de nós saímos daquela trampa como puidemos, pero un quedou atrapado na esquina polo lume e non era capaz de saír.

Foi unha sorte que Enrique estivera cerca e se dera conta do que acontecía. Colleuno e levantouno dende o outro lado do muro, era un muro de pedras que tiña pouco máis dun metro de alto, e pasouno para o seu patio namentres nós, tres cativos aterrados, mirábamos sen poder facer nada.

Aquel día Enrique salvoulle a vida a Xarré. Juan Luis (Xarré), o fillo de Juan e Rorucha, saiu cunhas cantas queimaduras sen maior importancia. Uns anos despois emigrou para Venezuela cos seus pais e por alá segue el e maila súa irmá, María José.

E o palleiro de María do Raso aínda volveu a arder uns cantos anos despois nunhas circunstancias moi parecidas. Palla, lume e cativos xuntos outra vez.

Soldados de Salamina

Isto non pensaba sacalo á luz xa que é o produto dun discorrer polos ríos dos recordos, un enlazar, como tantas veces acontece, cousas pasadas e actuais. É unha ensamblaxe de distintos momentos vividos, e que tirando dun fío saen do rebumbio de cousas que garda cada quen na súa cabeza.
A min pareceume que non tiña cabida aquí e decidín non editalo, pero resulta que un bo día, cando xa o tiña escrito, en vez de darlle a gardar como "borrador" deille a "publicar", e ainda que logo deime conta e retireino, o meu "seguidor", o do Curbeiro, que máis parece un "perseguidor", xa mo reclamóu. En atención á súa petición, aínda que penso que non ten maior interés, aquí está:

O asunto é que logo de escribir a propósito da primeira viaxe a Bañolas os meus pensamentos colleron rumbo cara un libro que lin hai un tempo, e que xa daquela me dera que pensar.

Refírome a "Soldados de Salamina" do escritor Javier Cercas, publicado no 2.001 e levado logo ao cine por David Trueba. Trata do frustrado fusilamento de Rafael Sánchez Mazas, un dos fundadores da Falanxe e que ademáis de ser pai do coñecido lema "Arriba España", foino tamén do escritor Rafael Sánchez Ferlosio, do filósofo e matemático Miguel Sánchez-Mazas Ferlosio, e do cantautor Chicho Sánchez Ferlosio responsable, entre outras moitas letras, desta:

La hierba de los caminos/ la pisan los caminantes/ y a la mujer del obrero/ la pisan cuatro tunantes/ de esos que tienen dinero....Qué culpa tiene el tomate/ que está tranquilo en la mata/ y viene un hijo de puta/ y lo mete en una lata/ y lo manda pa’ Caracas.....Cuándo querrá el Dios del cielo/ que la tortilla se vuelva/ que los pobres coman pan/ y los ricos mierda, mierda.

Os feitos aconteceron no 1.939 en Santa María del Collell. Colexiata, enclavada na faldra do Pirineo xerundense, reconvertida en cuartel republicano e logo en prisión ao longo da Guerra Civil. A historia está contada dende o punto de vista dun escritor que investiga o tema e continúa o libro contando as peripecias do prófugo polos montes e vales desa zona, e o encontro cunhas persoas, a algunha das cales o escritor-narrador entrevista, que o atenderon e axudaron a pesares de non ser do seu mesmo credo.

A pesares de que non me pareceu un gran libro, en min despertou un interés que tiña que ver co recordo, (sempre os recordos....), que gardo dunha segunda viaxe a Bañolas a outro Campionato, este pode que fora no 1.969 ou 70? e do que hai algunhas fotos en Caamouconet , aportadas por Carlos Yañez. Nesta ocasión a expedición era moito máis númerosa cá anterior e aloxáramonos nunha colexiata que na época estival ofrecía as súas habitacións ao público. Esa residencia era Santa María del Collell que, polo visto, logo de ser cuartel republicano e prisión voltou a ser colexio.

Seguro que os que foron a esa viaxe teñen moitos recordos dese lugar e das escapadas nocturnas e da piscina onde se fixo algunha das fotos. Espero que si algún deles (que eu sei que se pasea por aquí algunha que outra vez) ao ler esto nota que os seus recordos afloran, nos conte algunha anécdota máis.

Correr o ano vello

Fai uns cantos anos, tal noite coma a de hoxe, a rapazada adicábamonos a "correr o ano vello".
Era un costume moi arcaico, que mirado dende o punto de vista de hoxe dá risa e un puntiño de mágoa.
Consistía o asunto, para quen non o saiba, en recorrer as rúas e camiños da parroquia en pandilla, armados con latas, potas vellas, caldeiros de ferro, todo o que puidese facer ruído, petándolles con un pau ou un ferro para que fixeran canto máis ruído mellor, iso era o fundamental, que soaran ben forte para escorrentar o ano vello e darlle a benvida ao novo.

Para imaxinarse o que era hai que situarse no Caamouco de mediados do século pasado, iso do século pasado soa a moi vello, certo?, as rúas de Redes non estaban pavimentadas, e moito menos os camiños do resto de Caamouco, non había alumeado público a non ser algunha que outra luz morteciña; o habitual era que, como correspondía, fixera mal tempo con vento, frío e auga. E por aí andábamos nós metendo os zapatóns nas poceiras e regueiros da choiva, tropezando coas pedras e tropezando entre nós mesmos do pouco que se vía, tocando nas latas como energúmenos e procurando, como dixen, facer canto máis ruído mellor.

Este é outro dos costumes que, como outros moitos, se perdeu xa hai tempo; a verdade é que con este non se perdeu nada que botar de menos. Díos, que ruído armábamos co demo das latas!

QUE O ANO QUE EMPEZA SEXA O MELLOR POSIBLE PARA TODOS!!.

O lago de Bañolas

Como dicía nunha das anteriores entradas, o remo valeunos a moitos para "coñecer mundo" a unhas idades e nun momento no que non era frecuente sair de Galicia (estou vendo o Pedrafita dos anos sesenta, unha odisea).

No mes de Xullo do ano 1.968 un equipo xuvenil de outrigger a catro con patrón do Club Marítimo de Redes participou por primeira vez no Campionato de España de banco móbil, que se celebrou en Bañolas, Gerona.

Salorio,Toto,Nel,JoséDeus,Amando.

Foi unha experiencia para recordar. Non foi solo o de ir a unha viaxe tan longa, tan lonxe da casa, toda unha semana! aos 16 anos!.
O coñecer Cataluña, aínda que solo fora de pasada, fíxonos reparar en que era algo distinto e distante do mundo por nós coñecido, Galicia.
O paso por Barcelona e a súa area de influenza, o Mediterráneo visto a través da ventaíña dun autobús, Canet de mar, Calella, … cantos "turistas", canto movemento de coches, trens, xente dirixíndose as praias, un mar tan azul nun día de sol mediterráneo. Era todo tan distinto.

Pero nós ao que íamos era e remar, así que deixamos a Costa Brava cando empezábamos a descubrila e subimos cara a Gerona. Xa pasada esta abandonamos a estrada da Junquera para encamiñarnos a Bañolas.

O lago de Bañolas, que impresión, era como chegar ao paraíso do remo. A lonxitude ideal, as augas calmiñas ¡e mornas! estaban a temperatura ambiente, o fondo calizo que lle daba un azul a auga que non vin outro igual, a arboreda que bordea o lago, a herba chegando ate a veira.
Logo xa as condicións para a práctica do remo ideais, pantaláns e embarcadoiros de madeira a altura idónea, para embarcar non tíñamos que mollar os pés coma na punta do Castillo, unha superficie ampla e chaíña de herba para pousar e preparar os barcos. A convivencia con equipos doutros sitios, só de velos xa aprendías algo.

O Club Natación Bañolas era o anfitrión deses Campionatos, as súas instalacións eran impresionantes, a piscina cuberta e climatizada, o almacén de embarcacións cheiño de barcos e de remos do melloriño.
Por certo, o noso bote destacaba entre os outros, e non por ser o mellor...pero o que si destacaba por ser o mellor era o noso timonel.
Remábamos polo lago a volta dunha das regatas cando se enredou no timon unha das cordas de manexalo. Nin corto nin perezoso Salorio díxonos que aguantaramos o bote sin mover os remos, púxose depé e andando coma un equilibrista de circo chegou ate a popa desliou a corda e volveu a sentarse, todo esto serio, sin facer un xesto, mentras os das outras embarcacións que estaban nas proximidades miraban asombrados.

Teño o recordo de ver a xente de Bañolas, o domingo ao sair da misa ao mediodía, nunha praza bailando en grupo a Sardana.
As rapazas catalanas, eso si, falaban en Catalán. Unha magoa...

Aloxáramonos no Hostal La República. Curioso o nome, non? ... e moi significativo!

Unha viaxe para a lembranza.

A propósito dos 40º aniversarios. 2º

A traxectoria do Club Marítimo de Redes non foi tan constante no tempo, nin tan boa nos resultados, como a do Tenis. Pero non por iso deixa de ser meritoria.

Corría o ano 1.965 cando apareceu a traiñeira por Redes.
Era unha vella embarcación que xa coñecera mellores tempos, estaba por algún almacén perdido quen sabe onde, abandonada por algún club que a cambiara por algo mellor. Pero foi a primeira embarcación da que dispuxemos e a que abreu camiño para a "creación" do club.
A “alma mater” de todo isto, neste caso foi Enrique Leite Paz, Ricucho. Foi quen trouxo a barca, quen se encargou de ilusionar aos mozos de Redes para que, primeiro, axudaran a reparar a traiñeira e logo remaran nela. Era adestrador, delegado nas regatas, mestre de obras,…. e ate pano de lágrimas a veces.

A traiñeira reparárase no muelle da Areamorta. Estaban as tracas do forro despegadas das cadernas en moitos sitios. Recravaranse con puntas. Foi un traballo delicado xa que as cadernas eran moi finas e era dificultoso cravar dende fora e que coincidira a punta na caderna.
Logo de reparada, e con algúns kilos máis entre puntas e pintura empezamos a adestrar e compoñer o equipo.
Xa no ano 1.966 obtivéronse as primeiras fichas federativas e empezamos a competir como club Remeros de Redes.
A primeira proba foi a Regata do Xeneralísimo, que se celebraba tódolos anos na Coruña, e nese mesmo ano 1.966 participáramos no Campionato de España, en Santander.

A práctica do remo esixe o ter un local amplo para almacén de embarcacións e útiles. Cando veu a traiñeira, en principio, andábamos con ela en procesión por Redes adiante, deixándoa onde se podía. Ate que fixéramos unha cabana no Castelo e alí a resgardábamos da intemperie.

Pero a meta a conquerir era o remo olímpico, o de banco móbil. Fixémonos có primeiro outrigger a catro. Estas barcas xa non podían estar á intemperie e tendo a primeira gardabámola, con moitas dificultades para metela, no salón de América. Era unha epopeia sacar e volver a meter a embarcación cada día para adestrar. Había que facelo por unha fiestra, uns por dentro do salón e outros fora, era unha película.
Pensando que facían falta máis embarcación, e en consecuencia máis espacio, xunto con que saíron a subasta pública varias baterías de defensa costeira, entre elas a de Redes, levounos a procura de mercar o Castelo para facer alí o local.

Eran finais do 1.968 cando, para recadar fondos e poder levar a termino a operación da compra do terreo, fixéronse uns bonos reembolsables de cen pesetas cada un e ofrecéronselle aos veciños. A operación foi un éxito, e practicamente naide esixira o reembolso cando se cumpriu o prazo.
A partir de ese momento, traballando as fins de semana, cos coñecementos que algún tiña e os que deus lle deu a entender a outros, baixo a dirección de Ricucho, fomos facendo o local. E así “de bonito” nos quedou.

Non conseguimos facer máis que un edificio que é claro exemplo do "feismo", o entorno nunca estivo decente, o acceso ao mar é penoso, .... en fin, un desastre.
Pero a pesares de todo iso, O Remo deunos moitas satisfaccións e ensinounos a coñecer a práctica do deporte e participar en Campionatos de España e outras competicións, a unha morea de rapaces.

Un pobo pequeno, como é Redes, ten dúas sociedades deportivas, dende fai máis de corenta anos. O Tenis e O Remo.

A propósito dos 40º aniversarios. 1º

As nosas dúas sociedades deportivas están de cuadraxésimo aniversario. Xa levan as dúas unha longa andadura; aínda que con marchas dispares.

O Club de Tenis cunha traxectoria impecable e uns logros, tanto no orden deportivo coma no social, espectaculares. Impensables cando hai "uns poucos" anos un grupo de cinco rapaces de Redes trataban de emular os logros de Manolo Santana: o seu triunfo en Wimbledon, o número un do mundo, a Copa Davis ....

Era o ano 1.967 cando colocábamos unha corda, a falta de rede, entre unha árbore do Regueiral e un pau no outro extremo, e mentres un se encargaba de arbitrar e de baixa-la corda cando, casualmente, pasaba un coche, os outros dous ou catro, depende, armados cunhas palas de madeira e unha pelota de goma negra, xogaban na estrada. Ate que a pelota, tíñamos so unha, caía no medio do maínzo de María do Raso. Cantas horas temos perdido a buscar a pelotiña.

Pasado un tempo, conscientes das carencias en material, decidiuse formar o que foi o xermolo da actual sociedade, aportando, cada domingo, a cantidade de quince pesetas cada un, para comprar o necesario. Hai que ter en conta que cando empezamos éramos cinco rapaces de catorce a dezasete anos. Esas quince pesetas cada semana, e dez máis si había algún festivo, que tamén “cotizaba”, era unha pasta.

O paso seguinte foi empezar a xogar na praia da Areamorta. Xa, en lugar da corda, colocábamos unha rede artesanal, marcábase a pista na area, tíñamos xa máis pelotas e ate raquetas de tenis. Iso empezaba a funcionar, empezouse a sumar máis xente e unha cousa levou a outra e chegou a celebración do primeiro Campionato de Tenis de Redes, na praia da Areamorta. Dende aquela vense celebrando anualmente cada Agosto.
Logo veu a constitución da sociedade, o aumento do número de socios, a compra do primeiro terreo, a “caseta de Aquilino”, a primeira pista feita polos socios, ....... así ate o que agora temos; e sigue medrando.
Detrás de todo iso está a iniciativa daqueles cinco rapaces de Redes: Ricardo Vales, José J. Vilasánchez, Francisco Carballeira, José Deus e Amando Pérez.

Todos sabemos que algúns deles, dos que quero facer distinción, teñen dedicado moitas horas de traballo para o club e, en consecuencia, para os socios. Grazas.

Benedicto e Bibiano.

Estes días atrás, revolvendo polos caixóns, atopei esta especie de libriño que é recordo dun tempo de reivindicar e protestar, que é o que teñen que facer os mozos. Ainda que hoxe parece que non se practica este sano costume. A mocidade está moi "acomodada".

Como se pode apreciar é de fabricación moi artesanal. E non recordo si o daban ou o vendían nun concerto, diante da igrexa de Pontredeume, de Benedicto e Bibiano.
Eran os últimos coletazos da dictadura, nunha tarde do verán do 74 , cando Benedicto e Bibiano nos ofreceran o concerto "Agora entramos nós".
Asistíramos unha morea de rapaces, e un nutrido grupo de representantes do cuartel da gardacivil da Vila.
A cousa estaba bastante ben organizada, con sillas e todo; empezou a actuación, os asistentes coreábamos as cancións, eran de sobra coñecidas: Soñamos, María Soliña, A campán do pobo, Berros de loita,.... todo foi moi ben ate que chegou a do "Can de palleiro":
¡Ai!, rabioso e vello can de palleiro/ daste conta de que xa vas morrer,/ e non poderás trabar,/ e non poderás morder/ e os teus podridos dentes verás caer/ caer un detrás doutro, verás caer/ até que caia toda a túa dentadura/ a túa forte dentadura viráse abaixo,/ abaixo a dentadura.
Entón os do público empezamos a corear o último estribillo... "Abaixo a dictadura!, Abaixo a dictadura!". Ergueuse o sarxento da Gardacivil facendo cos brazos o xesto de acabouse, e acabouse, saimos dalí todos controlados polos guardias, e non houbo máis.

Naqueles tempos o control sobre "as ideas" era férreo, ... e sobre estes dous? non hai mais que pensar que formaron parte de Voces Ceibes para facerse unha idea.

Os boniteiros

Estamos en tempo da costeira do bonito, o príncipe azul do mar, e venme ó recordo cando os boniteiros visitaban a ría tódolos veráns na súa campaña acompañando os bancos de túnidos no seu peregrinar cara ó norte. Entraban na ría para pescar á sardiña, que lles valía de carnada para a pesca do bonito.
Os boniteiros usan cebo vivo, por eso pescábanas ó cerco, e viva, gardábana nuns viveiros para logo, cando a necesitaban, repescala dos tanques e cebar con ela os anzois cós que pescar o bonito.

Eran barcos grandes, moito mais grandes que as lanchas que tiñan os mariñeiros do xeito, impoñían cos seus potentes motores e facendo soar as bucinas púñannos moito respecto ós cativos que mirábamos dende o múelle de Redes como manobraban dentro da ría largando e recollendo os aparellos.

Este ano os boniteiros, ó igual que o resto dos pesqueiros, por mor da descontrolada subida do petróleo tardaron mais do habitual en facerse ó mar, e seguramente esta será unha marea moi difícil, xa que ás dificultades que xa tiñan, menos capturas polo empobrecemento dos mares por sobrepesca e o uso de sistemas non selectivos, a loita por erradicar as artes ilegais, ... súmaselles o importante incremento do prezo dos combustibles.
Según as últimas noticias o precio medio do bonito en lonxa está sendo de 2,5 €/Kg. Téñeno moi duro!

Pero imos tratar asuntos menos tráxicos, e falemos do bonito como manxar, que o é, e moi bo.
E importante mercar pezas que foran pescadas có anzo, á cacea, tal como se ve na fotografía, xa que son de unha calidade moi superior ás que se pescan con redes de deriva. O primeiro tan pronto se pesca é eviscerado e metido no xeo; pola contra o das volantas, unha vez que enmalla pode pasar horas no mar pelexando por librarse, logo na birada dos aparellos os bonitos sufren magulladuras que fan que ó consumilo estea a carne mais desfeita, menos enteira.

Esta moi bo na plancha, en marmitaco, ... pero a min gústame moito preparado segundo a receita que expoño a continuación:

Bonito con tomate.

Ingredintes:

Para 4 persoas
4 rodaxas de bonito
6 tomates, poden ser enlatados
2 cebolas
4 dentes de allo
1 pemento verde
Azucre
Aceite
Sal

Elaboración:

Para a salsa de tomate, pica as cebolas e o pemento verde. Dóuraos nunha pota con aceite e sal.
Corta os dentes de allo en láminas y engádellas á pota. Lava os tomates e tras cortalos en cachos engádeos tamén, botar unha cullerada de azucre para reducir a acidez do tomate. Cociñar durante 20 minutos. (Si se usan tomates enlatados enteiros dan moi bo resultado).

Limpar o bonito de pel e espiñas e facer cachos das rodaxas, salgar e colocar o bonito sobre o tomate que temos na tarteira. Deixar facer a lume moi frouxo uns cinco minutiños aproximadamente. Si se deixa moito tempo resécase.

Podese acompáñar con patacas cocidas. Con arroz branco tamén está moi bo.

Bo proveito.

O Halcón.

Nos anos sesenta-setenta o meu pai tiña un bote duns cinco metros e pico de eslora, moi bonito, era moi feitiño, levantaba a proa elegante e abría as amuras cara arriba rematando nun semicírculo como si fora un abanico. A cuberta era de taboíñas finas, duns tres centímetros de ancho, e moi ben colocadiñas. Daba gusto velo.

O seu nome era Halcón e tiña unha desas aves pintada na parte alta da vela voando cas as despregadas.

O primeiro domingo de agosto, día de Santa Marta, embarcamos toda a familia de mañanciña para, como era costume, ir a pasa-lo día no piñeiral de Cabanas. Armou meu pai a vela e enfilou cara a Centroña para logo, dando bordadas contra o vento do nordeste, ir indo para o Areal.

Pero, como sucede moitas veces nesta ría polo verán, chegando a Centroña o que era unha mañanciña de vento suave ao pouco converteuse nun suplicio para navegar a vela nun botiño pequeno; ao refrescar o nordeste empezou a rizarse o mar e ao pouco xa blanqueaba e non había maneira de seguir. Non lle quedou outra a meu pai que arriar vela, armar remos e tratar de cruzar de volta para Riocastro en busca da zona máis abrigosa. Custoulle caro ao home cruzar aquel, que metidos nel, parecíanos un temporal; bogaba e bogaba co vento de través, e veña salseiros; parecía que non nos movíamos do sitio.

Ao final atracamos nos Muiños, desembarcamos e decidiuse que xa non íamos a Cabanas, xa nos quedábamos a xantar alí. Logo de xantar uns calamares da ría na súa tinta, ¡moito se me acordan aqueles calamares que pescaba meu pai e cociñaba miña nai!, a correspondente tortilla e os postres, meu pai durmiu unha ben gañada sesta para recuperarse do esforzo mentras nós dábamonos un baño o resgardo do nordeste.

E o de ir a Santa Marta quedou para outro ano.

Por certo; un tempo despois o meu pai puxéralle ao Halcón un motor. Tería algo que ver unha cousa cá outra?.... nono creo!

Don Cirilo.

Dicía na entrada anterior que en Redes tamén tivemos médico.

No meu recordo quedan dous doutores en medicina que consultaran en este pobo. O último, ou sexa o máis recente, D. Manuel Carballo, vivía en Ares e viña a pasar consulta no "Pósito"; foi ate os anos setenta, a partires de aí a xente de Redes asiste a consulta médica a Ares.

Supoño que antes habería outros, pero o primeiro médico que eu recordo en Redes foi D. Cirilo Pérez. Vivía ca súa familia e consultaba nesa casa da foto, a que ten esa inmensa galería tan fermosa hoxe tristemente desaparecida; detrás desa galería estaba a consulta.

No meu recordo véxome nela, nos primeiros anos cincuenta, sentado na camilla e vendo o mar dun fermoso día de verán polos cristais da galería; estaba eu acompañado do meu pai, que me levara para que don Cirilo me fixera unha delicada operación nunha orella que saíra “cun defecto”, tiña un cachiño de sobra. Recordo como o doutor me entretivo cuns prospectos de menciñas para, mentrastanto, poder facelo seu traballo sin que eu protestara.

Don Cirilo, neses anos era xa un home pode que cincuentón, con bastante “humanidade”, cara amplia, mofletuda, risoña sempre, sempre amable e atento, có seu maletín disposto e a punto para desempeñar a súa profesión cando fora preciso, a calquera hora.

Contáronme moitas veces que o día que nacín fórono chamar, veu ate a casa, recoñeceu a miña nai e veu que a cousa estaba ben e que había que esperar un pouco. Como era a hora de xantar dixo que ía a súa casa, xantaba e volvía; pero baixando as escaleiras para se ir veu que, na cociña, estaba miña aboa facendo o caldo e mudou de idea, sentouse, puxeronlle un prato e xa se quedou a comer alí un bo prato de caldo.

El era así habitualmente, era a súa forma de ser. Era un médico dos de verdade de familia e que eran como da familia. Xa nos gustaría que fosen así os de hoxe en día, xa!.